Cuộc hội thảo với sự tham gia của nhiều chuyên gia trong ngành địa chất, tài nguyên môi trường diễn ra tại Hà Nội trong ngày chủ nhật cuối cùng trước kỳ nghỉ Tết Nguyên đán Đinh Dậu 2017 cho thấy mức độ cấp thiết của vấn đề.

Trước đó, tại Nghị quyết phiên họp Chính phủ tháng 10/2016 có yêu cầu Bộ Công thương, khẩn trương hoàn thành thủ tục, đảm bảo tiến độ khởi công Dự án mỏ sắt Thạch Khê ngay trong quý I/2017.

Tuy nhiên, vào ngày 22/11/2016, Ban Thường vụ Tỉnh uỷ Hà Tĩnh đã có kết luận số 09/KL-TU đề nghị Chính phủ giao các bộ, ngành nghiên cứu kỹ, rà soát, đánh giá lại toàn bộ quy trình, thủ tục và nội dung Dự án; làm rõ năng lực nhà đầu tư, nguồn vốn đầu tư, hiệu quả kinh tế – xã hội; quy hoạch công nghệ, kỹ thuật khai thác, chế biến; thị trường tiêu thụ sản phẩm, tuyển dụng nhân sự, chuyển đổi nghề cho lao động địa phương, các giải pháp cụ thể về bảo vệ môi trường tại Dự án.

Đặc biệt, kết luận số số 09/KL-TU cũng nhấn mạnh, khi chưa đáp ứng được đầy đủ các nội dung nêu trên thì chưa khởi động lại Dự án.

Đồng thời phía tỉnh Hà Tĩnh cũng yêu cầu quy định thời hạn cụ thể việc rà soát, đánh giá, hoàn thiện các nội dung Dự án. Trường hợp dừng thực hiện Dự án, Ban cán sự Đảng UBND tỉnh báo cáo đề nghị Chính phủ, các bộ ngành có chủ trương, giải pháp xử lý các vấn đề tồn đọng hiện nay.

Hơn 5 năm để cập nhật, bổ sung

Theo ông Phạm Lê Hùng, thành viên HĐQT, sáng lập viên Công ty cổ phần Sắt Thạch Khê (TIC), Dự án Khai thác và tuyển quặng sắt mỏ Thạch Khê được phê duyệt lần đầu tại Quyết định số 23/QĐ-HĐQT ngày 24/11/2008 với tổng mức đầu tư 9.932 tỷ đồng, tổng diện tích sử dụng đất là 3.898 ha.

Ở lần đầu này, Báo cáo nghiên cứu khả thi của Dự án do Viện Ghiprodura (Liên bang Nga) phối hợp với các tổ chức tư vấn Việt Nam lập, được Bộ Công thương thẩm định thiết kế cơ sở kết quả tại Thông báo số 170/TB-BCT ngày 20/03/2008.

Báo cáo đánh giá tác động môi trường (ĐTM) của Dự án cũng đã được Bộ Tài nguyên và Môi trường  phê duyệt tại Quyết định số 2332/QĐ-BTNMT ngày 07/11/2008.

Tuy nhiên, quá trình triển khai Dự án phê duyệt năm 2008 cho thấy một số vấn đề không còn phù hợp cần xem xét điều chỉnh lại và Chính phủ đã có thông báo số 164/TB-VPCP chỉ đạo tạm dừng để bổ sung các tài liệu, vấn đề liên quan.

Dự án điều chỉnh lại đã được Bộ Công Thương chủ trì thẩm định, kết quả thẩm định tại văn bản số 7313/BCT-CNNg ngày 16/8/2013, được Chính phủ thông qua tại văn bản số 8467/VPCP-KTN ngày 10/10/2013. Ngoài ra, Dự án điều chỉnh đã được góp ý của UBND tỉnh Hà Tĩnh tại văn bản số 283/UBND-CN1 ngày 20/01/2014; Hội Khoa học và Công nghệ mỏ Việt Nam, thẩm tra tính hiệu quả và khả thi của Dự án và Tổ công tác thẩm định do Tập đoàn Công nghiệp Than – Khoáng sản Việt Nam (Vinacomin) thành lập thực hiện thẩm định Dự án.

Báo cáo đánh giá tác động môi trường (ĐTM) và Đề án cải tạo phục hồi môi trường của Dự án điều chỉnh đã được Bộ Tài nguyên và Môi trường phê duyệt tại Quyết định số 1753/QĐ-BTNMT ngày 23/9/2013.

Tại Dự án điều chỉnh được phê duyệt tháng 12/2014, tổng mức đầu tư là 14.512 tỷ đồng (trong đó giai đoạn 1 là 6.777 tỷ đồng và giai đoạn 2 là 7.739 tỷ đồng). Diện tích sử dụng đất là 4.821 ha gồm 3.898 ha đất liền và 923 ha lấn biển.

Tiếp đó thiết kế kỹ thuật đã được Bộ Công Thương chủ trì thẩm định từ tháng 4/2015 đến tháng 3/2016 thông qua 3 phiên họp Hội đồng thẩm định.

Ý kiến của các chuyên gia cho rằng, đầu tư vào Dự án Khai thác và tuyển quặng mỏ sắt Thạch Khê có tính khả thi

PGS TS Hồ Sỹ Giao – Hội Khoa học Công nghệ Mỏ Việt Nam:

Dự án khai thác và tuyển quặng Mỏ sắt Thạch Khê được xem là Dự án khó, vì mỏ Thạch Khê nằm sâu dưới mức nước biển, từ – 55 m đến -750 m, gần mép nước biển nên có những e ngại quặng lẫn với nước biển.

Tuy nhiên các mũi khoan gần đây không chứng tỏ điều đó.

Việc một số ý kiến cho rằng dự án phức tạp, khó khăn, việc đánh giá tác động môi trường còn sơ sài là các phát biểu thiếu cơ sở.

...

Tôi đã tham gia Dự án này từ năm 1985, từ khi Liên Xô (cũ) lập Báo cáo tiền khả thi và đã trải qua rất nhiều sự thay đổi, cập nhật. Tất cả các việc làm này đều làm theo các văn bản quy định và được các Hội đồng thẩm định cấp Nhà nước duyệt thông qua.

Vì thế ai nói là làm sơ sài, thiếu trách nhiệm là thiếu cơ sở.

Nếu Tập đoàn Công nghiệp Than – Khoáng sản Việt Nam không gặp vướng mắc trong quá trình cơ cấu, và sau đó Dự án tiến hành cơ cấu lại cổ đông của mình thì Dự án này chắc cứ thế mà làm, không có gì bàn cãi.

Việc khởi động lại Dự án khai thác mỏ sắt Thạch Khê hiện giờ là quá muộn và đã đến lúc phải đưa mỏ Thạch Khê vào khai thác. Chúng ta cần rút bài học kinh nghiệm từ chính Dự án khai thác bauxit tại Tây Nguyên. Đã từng có 64 nhà khoa học ký đơn đề nghị ngừng khai thác bauxit, nhưng thực tế bauxit hiện đang mang lại hiệu quả rất cao. Giá thành sản phẩm alumina thế giới hiện là 320 USD/tấn, trong khi giá thành sản xuất trong nước là 180 USD/tấn, nên hiệu quả.

Cũng với sự thận trọng để đảm bảo chắc chắn trong việc thẩm định thiết kế kỹ thuật của Dự án, Chính phủ đã giao Bộ Công Thương phối hợp TIC lựa chọn đơn vị tư vấn nước ngoài có năng lực để thẩm định độc. Đơn vị Tư vấn nước ngoài đã được lựa chọn để thẩm định thiết kế kỹ thuật là Công ty CBM của CHLB Đức.

Căn cứ kết quả thẩm định thiết kế kỹ thuật của tư vấn và kết quả của Hội đồng thẩm định Bộ Công thương tại văn bản số 2801/BCT-CNNg ngày 31/3/2016, kết quả thẩm tra thiết kế kỹ thuật tuyến đê chắn bãi thải lấn biển, kết quả thẩm tra dự toán xây dựng công trình, TIC đã hoàn thiện và phê duyệt thiết kế kỹ thuật – tổng dự toán của Dự án tại Quyết định số 05/QĐ-HĐQT ngày 29/4/2016.

Quá trình thẩm định Dự án điều chỉnh; Thiết kế kỹ thuật; Báo cáo đánh giá tác động môi trường và Đề án cải tạo phục hồi môi trường do Bộ Công Thương và Bộ Tài nguyên và Môi trường chủ trì thực hiện thông qua việc thành lập hàng loạt Hội đồng thẩm định.

Cụ thể, Bộ Công Thương thành lập 2 Hội đồng thẩm định là Hội đồng thẩm định Dự án điều chỉnh gồm 17 thành viên, Hội đồng thẩm định thiết kế kỹ thuật gồm 25 thành viên. Bộ Tài nguyên và Môi trường thành lập 2 Hội đồng thẩm định và 1 Tổ kỹ thuật là Hội đồng thẩm định ĐTM của Dự án gồm 18 thành viên và 1 Tổ kỹ thuật hỗ trợ Hội đồng thẩm định gồm 10 thành viên;  Hội đồng thẩm định  ĐTM và Đề án cải tạo phục hồi môi trường của Dự án điều chỉnh lại gồm 14 thành viên.

Các chuyên gia tham gia thẩm định trong các hội đồng đều là chuyên gia đầu ngành về môi trường, địa chất, khai thác mỏ; Đại diện Liên hiệp các Hội Khoa học và kỹ thuật Việt Nam cùng các bộ, ngành liên quan và đại diện tỉnh Hà Tĩnh.

TIC sẵn sàng triển khai lại

Tạm dừng triển khai từ gần cuối năm 2011, nhưng Dự án Khai thác và Tuyển quặng mỏ sắt Thạch Khê (Hà Tĩnh) vẫn phải tiêu  tiền, trong đó có cả những khoản thuế, phí liên quan đến sử dụng tài nguyên đã nộp vào ngân sách.

Theo ông Phạm Lê Hùng, Dự án hiện đã hoàn tất các thủ tục pháp lý theo đúng theo quy định của Chính phủ và các cơ quan chức năng yêu cầu, sẵn sàng để triển khai lại.

Tiến sỹ Katrin Bromme, Công ty CBM (CHLB Đức):

Tôi đã theo Dự án từ năm 2015. Cũng có nhiều công ty của Đức quan tâm và sẵn sàng đầu tư vào Dự án này vì tính khả thi rõ ràng.

Nhiệm vụ của Công ty CBM đã được báo cáo rất rõ ràng trong Báo cáo thẩm định.

Một dự án khó thì cần được làm cẩn thận trên các mặt chứ không nên thấy khó khăn thì đóng cửa hay không quản lý được thì cấm. Như vậy sẽ không phát triển được.

Dự án khai thác và tuyển quặng mỏ sắt Thạch Khê là dự án lớn, góp phần phát triển khu vực Hà Tĩnh – Nghệ An, nên cần làm cẩn thận, có quan trắc kỹ và có nếu tiếp tục phát hiện ra các thay đổi thì tiếp tục xử lý.

Theo tôi, khi đã đầy đủ các thủ tục pháp lý, Dự án nên sớm đưa vào khai thác. Báo cáo ĐTM cũng chỉ có thời gian hiệu lực và nếu để lâu lại phải làm lại, sẽ lãng phí.

“Dự án đã giải phóng được 865,8 ha mặt bằng, bóc đất tầng phủ được 12,7 triệu m3 và nộp ngân sách 241 tỷ đồng là quyền khai thác mỏ, dù chưa khai thác gì”, ông Hùng nói và cho biết thêm, có một số giấy phép như nổ mìn và vật liệu nổ phải xin phép sở ngành tại tỉnh Hà Tĩnh trong năm  2016 và vào đúng thời điểm xảy  ra sự kiện Formosa nên địa phương dị ứng với vấn đề này

Trên thực tế, dù hoạt động của Dự án đã dừng từ năm 2011 nhưng Công ty TIC vẫn định kỳ trồng cây xanh, xây dựng các kho chứa chất thải theo đúng quy định và thực hiện các vấn đề quan trắc trên thực tế.

Chia sẻ mối lo ngại của địa phương, ông Nguyễn Quốc Hưng, Tổng giám đốc TIC cũng cho rằng, quan ngại của tỉnh Hà Tĩnh là đúng vì đã có câu chuyện tại dự án của Formosa. Tuy nhiên, trên cơ sở các thực tế và tài liệu đã được thực hiện, cần phải khẳng định rằng, TIC đã chuẩn bị hồ sơ kỹ, đáp ứng được các yêu cầu của Nhà nước về kỹ thuật, môi trường và có hiệu quả kinh tế.