Ông Lê Bá Hạnh, phó Giám đốc Bảo Tàng tỉnh Hà Tĩnh, cho biết, có được kết quả nói trên là nhờ vào sự quyết tâm của dòng họ Hà đồng thời nhờ có sự giúp đỡ, phối hợp của các cơ quan Bảo Tàng tỉnh Hà Tĩnh, Trung Tâm nghiên cứu tiềm năng con người, Trung Tâm nghiên cứu Bảo tồn Văn hoá tín ngưỡng Việt Nam. Cũng theo ông Hạnh cho biết thêm, trong một số cuốn chính sử còn ghi lại thì Thượng tướng quân Hà Mại, tự là Tông Hiểu (sinh ngày 8/4/1334, tại Hà Nội), là con trai út trong một gia đình hào trưởng ở miền Bắc Việt Nam. Năm Tân Mão (1351), dưới triều Trần Dụ Tông, Hà Mại thi đỗ quan võ và được bổ nhiệm làm chỉ huy đội quân bảo vệ triều đình… Đến năm 1356, ông được bổ nhiệm làm chỉ huy đội quân bảo vệ vua Trần Dụ Tông đi kinh lý phía Nam nước Đại Việt, trấn Nghệ An. Từ năm 1356 đến 1376, làm tướng chỉ huy đội quân bảo vệ biên giới phía Nam, Đại Việt chống quân Chăm. Năm 1377, trấn thủ xứ Nghệ An với hàm Thượng tướng quân, tước Thượng vị hầu…
Năm 1398, triều đình nhà Trần xảy ra nhiều biến cố, do đoán trước được sự thanh trừng nội bộ bi thảm do Hồ Quý Ly lộng quyền, Thượng tướng quân Hà Mại xin từ quan về ở ẩn tại vùng núi phía Nam Hồng Lĩnh (nay thuộc địa phận xã Thuần Thiện, huyện Can Lộc, tỉnh Hà Tỉnh) và sau đó lập căn cứ địa bí mật kháng chiến chống quân Minh, tiếp tục chỉ đạo cho con trai là Đại tướng Hoàng Bảng Hà Dư (tức Hà Tông Chính) phò nhà Trần chống giặc Minh xâm lược (1407-1413) và chống triều đình nhà Hồ.
Ông mất ngày 20/8/1410, thọ 77 tuổi, sau đó để tránh khỏi bị bại lộ ra ngoài, người thân trong gia đình đã bí mật đưa thi hài ông đi chôn cất.
Ông là một vị Thượng tướng quân tài ba, đồng thời là nhà chính trị, nhà ngoại giao lỗi lạc, suốt cả cuộc đời, ông đã đóng góp to lớn cho sự nghiệp bảo vệ đất nước, bảo vệ nhân dân. Và trong sự nghiệp làm tướng, ông từng được triều nhà Trần sắc phong: Phụ quốc Thượng tướng quân, Thượng Vị hầu, Bắc sứ, Trấn thủ xứ Nghệ An. Triều Lê sắc phong Đoan túc dực bảo Trung Hưng thần. Triều Nguyễn Duy Tân (năm thứ 3) sắc phong Đồng Giang linh ứng thần…
Ngay sau khi phát lộ được phần mộ của Thượng tướng quân Hà Mai, trong ngày 29/6, tại tỉnh Hà Tĩnh, Bảo Tàng tỉnh Hà Tĩnh đã phối hợp với các cơ quan có liên quan và Ban liên lạc họ Hà (Nghệ Tĩnh) tổ chức Tọa đàm khoa học về Thượng tướng quân Hà Mại. Tại toạ đàm, các Giáo sư: Đào Vọng Đức, Ngô Đức Thịnh, Phan Thị Phi Phi, Hà Vĩnh Tân, ông Hà Văn Sỹ (Phó Ban liên lạc họ Hà Việt Nam)… đều đã có nhiều bản tham luận, báo cáo khoa học chi tiết về kết quả cũng như cuộc hành trình đi tìm mộ và về thân thế, cuộc đời, sự nghiệp cống hiến cho đất nước, dân tộc Việt Nam của Thượng tướng quân Hà Mại.
Hải Triều/Báo Đất Việt
