Ông là người đã hiến kế giúp Quang Trung đánh tan 20 vạn quân Thanh, sau đó dâng chiếu khuyên nhà vua thực hiện các kế sách trị nước an dân. Nhưng khi đến thăm địa danh này, chẳng ai cầm lòng nổi khi chứng kiến cảnh tan hoang của ngôi đền. Theo ông Nguyễn Văn Giai, cháu đích tôn hậu duệ La Sơn Phu Tử, trông coi đền, trước đây đền có nhiều câu đối, hoành phi của học giả, trí thức khắp cả nước làm ca ngợi công lao, đức độ của La Sơn Phu Tử. Nhưng qua binh lửa, vật đổi sao dời, các hiện vật quý đã mất mát nhiều. Vào khoảng năm 1964, nhà nghiên cứu Hoàng Xuân Hãn từ Pháp về đây ở gần một tháng ghi chép tỉ mỉ văn bia, khi ra đi có mang theo nhiều trước tác của La Sơn Phu Tử. Sau đó mấy năm, ông Hoàng Xuân Hãn cho ra mắt cuốn chuyên khảo về La Sơn Phu Tử. Giờ đây, hai gian từ đường chỉ còn hai bệ thờ xây bằng xi-măng, ngôi đền chính là ba gian nhà gỗ tạp. Một cái án hương đơn sơ, có hai con ngựa đất đứng hai bên ngẩn ngơ, mảnh vải trên mình ngựa cũng đã rách, phía trên là bằng chứng nhận Di tích lịch sử văn hóa quốc gia. Mấy chiếc ghế, bàn mục dồn lại một góc nhà. Bốn bức tường lở lói, cỏ gai phủ kín vườn, mái ngói đền thờ chính cũng đã bị mục dột nhiều chỗ, cổng sắt xiêu vẹo. Hàng ngày trâu bò vẫn tràn vào đây gặm cỏ.
Cụ Giai cho biết, dòng họ Nguyễn Thiếp đã có hơn 100 hộ, riêng cụ Giai có 6 người con đều lập gia đình, phần lớn đều làm ruộng, cần cù chất phác. Thành đạt nhất họ có đại tá Nguyễn Hữu Tô và kỹ sư Nguyễn Văn Quyết, hiện đã nghỉ hưu sống ở Hà Nội. Hàng năm, ngày giỗ tổ đều họp mặt đông đủ nhưng không thể tu bổ đền thờ vì thiếu kinh phí.
Ông Đỗ Viết Thống, Chủ tịch UBND xã Kim Lộc, cho biết: “Kim Lộc là xã nghèo, không thể có kinh phí để tôn tạo ngôi đền lớn như vậy. Nhà nước cần đầu tư kinh phí xây dựng, chứ không phải riêng dòng họ Nguyễn hay xã Kim Lộc này”.
Sự nghiệp cứu nước và văn chương của Nguyễn Thiếp – La Sơn Phu Tử là di sản lớn không chỉ của miền sông La núi Hồng mà của cả nước. Vì thế, việc xây dựng, tôn tạo di tích lịch sử văn hóa quốc gia này rất cần sự quan tâm của các cơ quan chức năng địa phương, Trung ương.
Nguyễn Tĩnh Nguyện
Công An
