Lễ hội Đền Chiêu Trưng Đại Vương Lê Khôi là lễ hội truyền thống được tổ chức rất trọng thể với quy mô lớn vào ngày mồng 1, 2, 3 tháng 5 âm lịch hàng năm. Trong những năm gần đây, hai huyện Lộc Hà và Thạch Hà phối hợp cùng với các xã Mai Phụ, Thạch Kim, Thạch Bàn, Thạch Hải tổ chức. Lễ hội được tổ chức với phần chính lễ tại Đền Chiêu Trưng trên ngọn Long Ngâm, núi Nam Giới; là nơi thờ Chiêu Trưng Đại Vương Lê Khôi, thụy là Võ Mục, con ông Lê Trừ, anh thứ hai của Lê Lợi. Lê Khôi làm quan trải qua ba triều (Lê Thái Tổ, Thái Tông, Nhân Tông), lên tới chức: Khâm sai tiết chế thuỷ lục như dinh, Hộ vệ thượng tướng quân. Năm Đại Hoà thứ 3 (1446) phụng mệnh vua Lê Nhân Tông, ông cầm quân đi cùng Nguyễn Chích, Nguyễn Xí (Đại Việt sử ký toàn thư chép ông đi cùng Lê Thụ, Lê Khả, Lê Khắc Phục) đi đánh Chiêm Thành ở châu Thuận Hoá, bắt được chúa Chiêm là Bi Cai. Trên đường trở về thì bị bệnh nặng, đến cửa Sót chân núi Nam Giới thì ông mất (ngày 3/3 Bính Dần). Triều đình làm Quốc tang, thi hài an táng tại ngọn núi Long Ngâm và cho lập Đền thờ ông tại đó, hàng năm tế lễ theo nghi lễ cấp quốc gia. Đền Chiêu Trưng ngày xưa là một trong bốn ngôi đền lớn của vùng Nghệ Tĩnh (Đền Cờn, Đền Cả, Bạch Mã, Chiêu Trưng). Dưới thời nhà Nguyễn có những năm vào dịp lễ hội do sóng to, gió lớn nên lễ rước gặp nhiều khó khăn nên Triều đình đã cho lập ở các xã Kim Đôi, Vĩnh Tuy, Thạch Hải, Thạch Bàn bốn ngôi đền thờ vọng để tiện cho nhân dân tổ chức lễ hội. Từ đó, hàng năm vào dịp lễ hội, nhân dân bốn xã đều tổ chứ lễ rước thần từ các đền vọng về đền chính. Đền giao cho ba xã Mai Phụ, Kim Đôi, Vĩnh Tuy (nay là xã Mai Phụ, xã Thạch Kim thuộc huyện Lộc Hà và xã Thạch Bàn thuộc huyện Thạch Hà) trông nom, phụng thờ.

Trước khi diễn ra phần chính lễ ở Đền chính thì tại hai Đền Vọng là Đền Đông Phương (xã Thạch Kim) và Đền Mai Lâm (xã Mai Phụ) đều có tế lễ và tổ chức lễ rước thần trên sông Cửa Sót, từ cửa Đền Mai Lâm xuống cửa đền chính Long Ngâm, thu hút rất đông nhân dân địa phương và đông đảo du khách mọi miền. Lễ hội không chỉ để tưởng nhớ một vị tướng, mà còn có ảnh hưởng rất lớn đến đời sống tâm linh của nhân dân, đặc biệt là ngư dân ở các vùng ven biển. Thông qua lễ hội, người dân cầu mong Đức thánh Chiêu Trưng phù hộ cho ngư dân nơi đây được gặp nhiều may mắn trong mỗi chuyến ra khơi. Cùng với phần tế lễ là các phần hội như rước kiệu, đua thuyền trên sông, đi cà kheo, đánh tôm điếm, bóng đá, bóng chuyền…

Năm 2015, Lễ hội Đền Chiêu trưng Đại vương Lê Khôi tổ chức chủ yếu tập trung vào phần lễ. Bắt đầu từ ngày 15 – 16/6 (tức 29/4 – 01/5 âm lịch) tịa các đền vọng ở các xã đã tổ chức lễ tế và nhân dân dâng hương. Lễ chính tổ chức tại Đền chính ở núi Nam Giới vào ngày 17/6 (tức 02/5 âm lịch) bao gồm các hoạt động: rước kiệu từ các đền vọng sang đền chính và tế lễ, dâng hương của các đoàn đại biểu tỉnh, huyện và nhân dân. Ngày 18/6 (tức 03/5 âm lịch) tiến hành lễ kỵ Chiêu trưng Đại vương Lê Khôi và rước kiệu từ đền chính về các đền vọng.

Văn Hóa/ Lộc Hà