Di tích gồm khu lưu niệm và khu mộ. Khu lưu niệmcó diện tích 1504 m2. với một ngôi ngôi nhà tranh là di tích nguyên gốc của gia đình Cố Tổng Bí thư có từ trước những năm 1906, phòng trưng bày, nhà thờ, các cụm tượng và nhà làm việc. Bao bọc lấy di tích là những hàng cây xanh mát, không gian yên bình, thoáng đãng. Trải qua nhiều biến cố thăng trầm cùng thiên nhiên và lịch sử nhưng nhờ sự gìn giữ của gia đình và dòng họ nên đến nay ngôi nhà tranh vẫn còn khá nguyên vẹn. Đó là một ngôi nhà bé nhỏ, giản dị với 3 gian, 2 hồi. Đây là nơi đồng chí Hà Huy Tập đã cất tiếng khóc chào đời vào ngày 24 tháng 4 năm 1906. Cũng trong ngôi nhà này, đồng chí đã mở các lớp dạy học để tuyên truyền đường lối chính sách của cách mạng, kêu gọi nhân dân đứng lên chống ách áp bức trong những năm 1925 – 1927 mỗi khi về nghỉ hè hay trong những năm tháng bị quản thúc tại quê nhà. Đặc biệt, đây cũng là chính nơi đã chứng kiến những giây phút cuối cùng của đồng chí khi bị địch bắt lại vào ngày 30 tháng 3 năm 1940.
Với ý nghĩa là nơi gìn giữ những ký ức về đồng chí Hà Huy Tập, nơi trưởng thành của một chiến sỹ cách mạng kiên cường, vị Tổng Bí thư từng đứng mũi chịu sào, chèo lái cách mạng Việt Nam trong những năm 1936 – 1938, năm 1991, ngôi nhà đã được xếp hạng là di tích cấp tỉnh và đến năm 2004 đã được xếp hạng di tích cấp Quốc gia. Năm 2006, nhân dịp kỷ niệm 100 năm ngày sinh Cố Tổng Bí thư Hà Huy Tập, khu lưu niệm đã được mở rộng với việc xây dựng thêm nhiều hạng mục và công trình như phòng trưng bày, nhà thờ, các cụm tượng… Con đường vào khu lưu niệm cũng khang trang, sạch đẹp hơn.
Bên cạnh những công trình mới, ngôi nhà tranh xưa vẫn được bảo lưu nguyên gốc nằm nép mình bên vườn xoài quanh năm xanh tốt. Mỗi lần ghé thăm du khách sẽ có dịp hình dung về thời thơ ấu của Cố Tổng Bí thư để rồi lặng mình bên những hiện vật thật đơn sơ và giản dị như chiếc giường tre, chiếc sập gỗ hay cái bàn nhỏ… Những kỷ vật ấy in dấu tháng năm tuổi thơ bên người mẹ tảo tần và người cha vốn là một nhà nho yêu nước đỗ Cống sinh nhưng không ra làm quan mà ở nhà dạy học và bốc thuốc cho dân.
Đến với Khu lưu niệm du khách còn được hiểu rõ hơn những chặng đường đấu tranh cách mạng của đồng chí Hà Huy Tập qua các bức ảnh cũng như qua các hiện vật để lại. Phòng trưng bày với có hơn 80 bức ảnh cùng hàng trăm hiện vật tái hiện sinh động cuộc đời và sự nghiệp cách mạng vẻ vang của đồng chí Hà Huy Tập như cặp sách, đĩa men, một số đồ dùng cá nhân, các bài báo, các bài lý luận chính trị cách mạng, bức thư viết cho người em rể Nguyễn Đình Cương trước lúc bị địch xử bắn, các bài báo viết về đồng chí Hà Huy Tập… Để rồi qua đó chúng ta lại thêm khâm phục và tự hào một con người 36 tuổi đời nhưng có đến 16 năm hoạt động cách mạng, 2 năm làm Tổng bí thư và trước lúc từ biệt cõi đời, dưới họng súng của kẻ thù vẫn hô vang “Cách mạng Việt Nam muôn năm. Nếu còn sống tôi vẫn tiếp tục chiến đấu”.
Mảnh đất này càng linh thiêng, níu chân nhiều du khách trong và ngoài nước hơn khi sau 60 năm xa cách hài cốt đồng chí Hà Huy Tập đã được tìm thấy và đưa về an táng tại đồi Đồng Lem, cách khu lưu niệm gần 3km, giữa bạt ngàn cây xanh quanh năm vi vu gió hát, phía trước là mộ của 2 cụ thân sinh Hà Huy Tương và Nguyễn Thị Lộc. Mộ nhìn về hướng Đông, có địa hình phong thuỷ rất đẹp, cảnh sắc thiên nhiên thơ mộng, đứng ở đây có thể quan sát cả một vùng rộng lớn của huyện Cẩm Xuyên. .
Ở đây, ngoài khu lưu niệm Tổng Bí thư Hà Huy Tập còn có một quần thể di tích lịch sử dày đặc và linh thiêng như Miếu Nặc, Miếu Bà Chúa Sơn, Chùa Kim Nặc và đặc biệt là Động Choác – nơi Tướng Nguyễn Biên lập căn cứ sau đó hợp quân với Lê Lợi để chống giặc Minh; Miếu Cồn Thờ là nơi thành lập Chi bộ Đảng đầu tiên của huyện Cẩm Xuyên.v.v.
Khu di tích Tổng Bí thư Hà Huy Tập đã và đang là địa chỉ đỏ giáo dục truyền thống và ý thức cách mạng cho thế hệ trẻ, là điểm đến du lịch hấp dẫn. Hiện nay, Ban quản lý khu di tích Tổng Bí thư Hà Huy Tập đang đẩy mạnh công tác nghiên cứu, sưu tầm, bổ sung tài liệu hiện vật; thực hiện việc trùng tu, tôn tạo, nâng cấp di tích; phối hợp tổ chức các hoạt động văn hóa, du lịch nhằm tuyên truyền, quảng bá, giới thiệu di tích đến với đông đảo các tầng lớp nhân dân.
Trần Huy
