Mai Xuân Lâm sinh năm Tân Hợi 1731, sinh thời nổi tiếng là người thông minh có chí hướng, giỏi văn chương thơ phú, võ nghệ cao cường, năm Canh Ngọ (1750) trúng khoa thi Tam trường. Lớn lên thời loạn lạc, đất nước có nhiều biến động, dân tình đói khổ lầm than, hoàn cảnh lúc bấy giờ ông không tiến thân bằng khoa cử quan trường mà tham gia binh nghiệp bảo vệ giang sơn đất nước. Sau khi gia nhập quân đội với năng lực và tài thao lược bẩm sinh, triều đình đã tin cậy giao cho ông chỉ huy nhiều trận đánh ngăn chặn thổ phỉ từ Quảng Tây sang cướp phá biên cương và đánh dẹp phản loạn cát cứ chống lại triều đình ở Hưng Hóa, Sơn Tây và Nghệ An, góp phần giữ vững cương thổ quốc gia và ổn định xã hội. Với những đóng góp trong việc đánh dẹp phản loạn ổn định xã hội, công trạng của ông được vua Lê Cảnh Hưng ban nhiều đạo sắc, bằng ghi nhận công lao.
Bên cạnh đó, dòng họ Mai, làng Phúc Ấm còn có những người con tiêu biểu có nhiều đóng góp cho quê hương đất nước như cụ Mai Biền tham gia phong trào Cần Vương trong đội quân Khê thứ, cụ Mai Linh tham gia Tân Việt cách mạng đảng ở Hương Khê, cụ Mai Phì giữ chức Bí thư Huyện ủy Hương Khê tháng 12/1930…
Nhà thờ họ Mai được xếp hạng di tích lịch sử văn hóa cấp tỉnh một mặt ghi nhận những truyền thống tốt đẹp của dòng họ, đồng thời góp phần bảo tồn những giá trị văn hóa cho những thế hệ mai sau./.
Võ Đình Thi/ Sở VH,TT&DL
