Đến Bắc Thai, ngay từ đầu làng, chúng tôi đã nghe rõ âm thanh rộn ràng của máy bào, cưa, xen lẫn tiếng thử trống thùng thình… Các gia đình nhộn nhịp chạy đua với thời gian để kịp đưa ra thị trường những chiếc trống tốt nhất cho mùa lễ tết. Đang tất bật vận chuyển gỗ, chuẩn bị nguyên liệu để làm trống, anh Bùi Văn Thuận cho biết: “Đến dịp lễ tết, khách hàng nhiều nơi về đây mua trống. Có người ở xa 50-80 km, khách ngoài tỉnh cũng thường xuyên đặt hàng”.

Cũng theo anh Thuận, hiện nay, làng trống Bắc Thai có khoảng 20 cơ sở làm trống chuyên nghiệp theo hình thức “cha truyền con nối”. Hầu hết, thợ làm trống đều là con cháu dòng họ Bùi như hộ ông Bùi Văn Trăn (SN 1944), ông Bùi Văn Điểng (cố Đỉnh), Bùi Văn Tứ…

Theo cụ Bùi Tụ (80 tuổi), nghề trống đã xuất hiện ở Bắc Thai từ lâu đời, khi cụ sinh ra đã nghe tiếng gõ, tiếng đục và tiếng thùng thình của trống. Thế hệ này truyền thế hệ khác. “Trẻ con trong làng, 10 tuổi đã biết các công đoạn làm trống, lớn hơn vài ba tuổi là biết làm chiếc trống con, rồi 20-25 tuổi đã bắt đầu làm chiếc trống đại…” , cụ Bùi Tụ cho biết.

Để có được những chiếc trống bền, đẹp, người thợ phải trải qua hơn 10 công đoạn

Người Bắc Thai làm một chiếc trồng mất khoảng 3-4 ngày nếu nguyên liệu có sẵn, ngược lại, có khi mất đến gần cả tháng. Để có được những chiếc trống bền, đẹp, người thợ phải trải qua hơn 10 công đoạn. Trước tiên là chọn gỗ tốt, thường là gỗ mít. Gỗ được phơi khô, đo, cắt, uốn cong, xử lý mối mọt mới được sử dụng làm thân trống. Để phơi khô gỗ, người thợ dùng máy cắt gỗ thành từng thanh mỏng, nhỏ với kích thước khác nhau. Thông thường, nếu nắng to thì chỉ cần 3-5 ngày là có thể sử dụng. Tiếp đó là công đoạn khép thùng, bào môi, đóng dây mây, làm khoen trống. Công đoạn quan trọng quyết định thành hay bại của một cái trống là khâu chọn da trống. Chọn da bò (không dùng da vùng cổ, bụng, đùi vì khi đánh, mặt trống sẽ bị rách). Da bò được mua tại các lò mổ đem về làm sạch, phơi khô.

Đặc biệt, muốn trống có tiếng kêu thanh, vang thì trước khi bịt, da phải được bào thật kỹ. Đây là phần việc rất khó, đòi hỏi người thợ phải có sự tỉ mẩn và cẩn thận. Bởi tùy theo loại trống, dăm trống mà lạng da mỏng hay dày. Nếu làm mặt trống to thì lạng da dày, mặt trống nhỏ thì da mỏng. Sau đó, người thợ cắt da theo kích thước đã định, ngâm nước 12 giờ cho mềm da. Kế đến là dùng dao khoét lỗ nhỏ khoảng 2 ly đều xung quanh vòng tròn miếng da, cách nhau 5 cm. Dây da bò được xâu qua lỗ để đưa qua giàn trò căng mặt trống. Chính kỹ thuật ghép gỗ khéo léo, bí quyết bào da đã tạo nên sự khác biệt cho từng chiếc trống Bắc Thai.

Sau kỹ thuật lắp giàn trò, tăng đơ trống, đóng chốt tre là khâu trang trí. “Hình dáng trống Bắc Thai rất đơn giản. Bình thường, mỗi chiếc trống làm xong chỉ cần vôi ve là được. Nhưng với trống hội hay trống chùa, nếu có yêu cầu, chúng tôi sẽ trang trí hoa văn, màu sắc để thêm sinh động”, ông Bùi Văn Điểng – một nghệ nhân làm trống lâu đời cho hay.

Trống Bắc Thai được chở đi khắp các chợ

Trống Bắc Thai được chở đi khắp các chợ nhưng chủ yếu vẫn là khu vực chợ tỉnh. Giá thành cũng đa dạng, tùy nhu cầu của thị trường. Thông thường, giá một chiếc trống lớn có chiều cao 2,2m từ 10-15 triệu đồng; trống trung bình từ 5-7 triệu đồng/chiếc và loại trống cơm thường khoảng 500.000 đồng/chiếc. Anh Bùi Văn Tứ, con trai cụ Bùi Văn Điểng cho biết thêm: “Giá trống tùy vào kích cỡ, yêu cầu của khách đặt, cùng một kích cỡ nhưng nếu yêu cầu cao thì giá thành sẽ cao hơn…”.

Nghề làm trống đang đem lại thu nhập ổn định cho người dân nơi đây. Trung bình mỗi hộ thu nhập từ 120-150 triệu đồng/năm. Trong khi nhiều làng nghề đang bị mai một vì thiếu nhân lực thì nghề trống Bắc Thai ngày càng được nhân rộng. Nhiều gia đình có đến 3 thế hệ làm trống như hộ ông Bùi Văng Điểng, Bùi Tụ, Bùi Văn Thuận… Không chỉ họ Bùi, nhiều dòng họ khác cũng đang phát triển nghề này, góp phần giữ gìn nghề truyền thống làng Bắc Thai.

Phan Trâm – Thúy Ngọc