Bằng Sơn, một dãy núi nổi lên giữa vùng đồng bằng ven biển Lộc Hà rộng lớn. Hơn thế nữa dải núi Bằng Sơn huyền bí còn gắn với muôn vàn sự tích và huyền thoại được lưu truyền từ bao đời nay về khe Hương, khe Bầu, đá Ông, đá Mụ, đá Muỗng, đá Thìa, đá Trống và biết bao sự tích cây cỏ, hoa lá lung linh màu sắc vừa hư vừa thực. Đường lên chùa ngoằn ngoèo, chỗ dốc, chỗ phẳng, có khe suối róc rách, cỏ cây, hoa lá đủ màu sắc rực rỡ hấp dẫn du khách vãn cảnh và du lịch tâm linh. Đến đây khí hậu bốn mùa đều trong lành, thoáng mát bên núi cao, bên biển rộng, con người như hòa quyện vào thiên nhiên một cách tự nhiên, thoải mái.
Giữa lưng chừng dãy núi Bằng Sơn ấy có quần thể di tích chùa Kim Dung. Chùa được xây dựng từ đời Trần. Tương truyền thời Trần, Hưng Đạo Vương kinh lý phía Nam khi đi qua đây thấy cảnh đẹp đã cho dừng thuyền ngắm cảnh và uống rượu, chơi cờ. Theo lịch sử địa phương và những tài liệu để lại, trong những năm khởi nghĩa Giáp Tuất 1874, phong trào Văn Thân yêu nước năm 1883 đặc biệt là phong trào Cần Vương chống Pháp của Phan Đình Phùng, Cao Thắng, Lê Hinh và nhiều chiến sĩ yêu nước tham gia khởi nghĩa lấy Bằng Sơn làm nơi tập trung lực lượng đầu quân tiêu biểu để đối phó với thực dân pháp. Ngày 11- 12-1930 nhân kỉ niệm công xã Quảng Châu, tại yên Bằng Sơn đã diễn ra cuộc biểu tình với quy mô tổ chức lớn. Quần chúng nhân dân nô nức đón chờ ngày giờ để hành động, chuẩn bị thuyền bè qua sông, thức ăn nước uống, gói bánh nấu xôi để tiếp tế cho đoàn biểu tình. Tháng 3 năm 1931 một cuộc biểu tình lớn diễn ra tại yên Bằng Sơn với trên 2000 người tham gia để truy bắt, trừng trị những tên gian thần bán nước và biểu dương lực lượng cách mạng nước nhà. Từ đó yên Bằng Sơn trở thành một biểu tượng cách mạng oai hùng, mãi mãi là niềm tự hào của người dân xã thạch Bằng. Những ngày đầu cách mạng khó khăn, chùa Kim Dung luôn là cơ sở hoạt động bí mật cách mạng, đỉnh Bằng Sơn luôn rực rỡ lá cờ đỏ Búa liềm cổ vũ tinh thần cách mạng và củng cố lòng tin của quần chúng nhân dân đối với Đảng. Ngôi chùa cổ kính vẫn khiêm tốn nép mình dưới rừng cây kín đáo được sử dụng làm nơi hội họp và liên lạc bí mật của đảng, tránh những con mắt rình rập của bọn mật thám tay sai, góp phần mang đến sự thắng lợi vẻ vang cho cách mạng Việt Nam.
Khách thập phương có thể lên chùa bằng nhiều hướng, phía sau lưng từ biển lên, phía trước mặt qua bờ hồ nước nhỏ, phía bên phải, bên trái qua khe Hương và khe Chùa.
Trước chùa là một bãi đất phẳng rộng, thấp hơn nền chùa khoảng 9m, đã được xây tượng phật quan âm với tư thế thẳng đứng cao 3m, đặt trên bộ tượng hình bát quái cao 9m, chu vi 6m, phật khoác áo nhiều nếp, mắt nhìn xuống, miệng hé cười.
Bằng sơn chùa cổ tình non nước
Sót hải đền xưa nghĩa đá vàng…
Câu thơ trên đã nói lên khu danh thắng chùa Kim Dung sơn thủy hữu tình, có nhiều cây xanh, cây cổ thụ đặc biệt là cây Da nghìn năm vừa tạo cảnh đẹp tươi mát, vừa gây sự tĩnh mịch và linh thiêng cho ngôi chùa. Quần thể di tích gồm chùa thờ phật và đền thờ Thánh Mẫu, thờ thần có quy mô rộng và đẹp, các công trình kiến trúc bố trí hài hòa, hợp lý hòa nhập với đặc điểm không gian và thiên nhiên ở đây, tạo nên sự huyền bí mà gần gũi của một công trình kiến trúc tôn giáo.
Chùa Kim Dung tọa lạc trên lưng chừng sườn núi Bằng Sơn là di tích lịch sử, danh lam thắng cảnh, là sự kết hợp hài hòa giữa mọi cảnh vật nơi đây và được xem như chốn bồng lai tiên cảnh, tạo cảm giác bình an, thư thái cho du khách thập phương khi đặt chân lên đây để thưởng ngoạn. Non nước, cảnh sắc Kim Dung – Bằng Sơn mãi mãi là đề tài vô tận cho những nhà nghiên cứu, sáng tạo văn hóa nghệ thuật, văn học lịch sử và cho những nhà kinh doanh, thương mại du lịch trong thời đại mới.
Ngọc Quang – Phan Anh
