Di tích lịch sử văn hóa nhà thờ Bùi Gia Cường tọa lạc tại thôn Ích Mỹ, xã Ích Hậu, huyện Lộc Hà. Căn cứ một số tài liệu cho biết, dòng họ Bùi ở Ích Hậu thờ vị thủy tổ là Đô chỉ huy sứ Cường Nghĩa Hầu Bùi Gia Cường có nguồn gốc từ họ Bùi Văn ở xã Thuần Thiện, huyện Can Lộc. Sinh ra và lớn lên trong thời kỳ rối ren, đàng Trong là chúa Nguyễn, đàng Ngoài là chúa Trịnh, các cuộc nổi dậy chống lại triều đình diễn ra ở nhiều nơi. Lúc bấy giờ triều đình Lê – Trịnh cần một lực lượng tinh nhuệ và trung thành để đi dẹp các cuộc nổi loạn, ông đã được triều đình phong làm Đô chỉ huy sứ đi dẹp giặc và đem lại nhiều thắng lợi lớn. Sau khi cáo quan về ở ẩn ông chứng kiến cảnh khổ cực của người dân khi đồng ruộng bị nước mặc xâm lấn, mùa màng thất thu, nghèo đói … Vì vậy ông đã huy động nhân dân đắp đê ngăn mặn dẫn nước ngọt về làng. Ghi nhận những công lao của ông, sau khi mất triều đình đã ban cho ông nhiều sắc phong và được phong thành hoàng làng, giao cho nhân dân thờ phụng tại đền Ích Hậu (xây dựng vào thế kỷ XVIII). Năm 1955, đền Ích Hậu sát nhập với đền Cả nên con cháu đã rước hương án, bài vị, sắc phong , lư hương và các đồ thờ khác về thờ ở nhà thờ họ tại thôn Ích Mỹ, xã Ích Hậu.
Cùng với hệ thống di tích lịch sử văn hóa, danh nhân, cách mạng trên địa bàn huyện Lộc Hà nói chung và xã Ích Hậu nói riêng như Hoàng giáp Đông các hiệu thư Trần Đức Mậu đời Lê Thánh Tông; Tam nguyên hoàng giáp, Tể tướng Nguyễn Văn Giai, là công thần “khai quốc” thời Lê Trung Hưng; Dòng họ Nguyễn Đức lục Chi nổi tiếng văn chương khoa bảng… di tích nhà thờ Bùi Gia Cường đã góp phần thêm đa dạng và phong phú hệ thống di sản văn hóa, làm giàu thêm truyền thống văn hóa, lịch sử của dòng họ Bùi cũng như vùng đất Ích Hậu nói riêng, huyện Lộc Hà nói chung.
Đến nay toàn huyện Lộc Hà đã có 53 di tích lịch sử, văn hóa, danh thắng, kiến trúc nghệ thuật được cấp bằng xếp hạng, trong đó có 6 di tích cấp Quốc gia và 47 di tích cấp tỉnh. Ích Hậu là xã có nhiều công trình di tích được xếp hạng với 8 di tích (2 di tích quốc gia và 6 di tích cấp tỉnh).
Thùy Mỹ
