Nhân ngày rằm Tháng Bảy 2016, chúng tôi trân trọng giới thiệu đến bạn đọc một trong những dòng họ như thế ở thôn Đông Đoài, xã Đức La, Huyện Đức Thọ. Đó là Dòng họ Bùi Quốc.
Ven theo hữu ngạn sông La, chúng tôi đến thôn Đông Đoài, xã Đức La, huyện Đức Thọ. Những ngôi nhà khang trang vẫn còn giữ nguyên nét cổ kính của kiến trúc cổ điểm tô môt sức sống mới bên dòng sông La thơ mộng. Được phù sa bồi đắp, làng quê với nhiều sản vật nông nghiệp trù phú. Theo cổng làng, hiện hữu trong mắt chúng tôi là những nhà thờ dòng họ gắn với những chiến công của anh hùng lịch sử của dân tộc Việt – người góp phần làm rạng rỡ truyền thống dòng họ để thế hệ con cháu tôn thờ, học tập và tiếp bước. Ở làng quê Đức La có nhiều dòng họ làm nức lòng dân gần xa từ nhiều thế kỷ trước đến thành quả của con cháu ngày nay. Đó là dòng họ Nguyễn, Họ Bùi…
 |
| Đền thờ Tiến sĩ Bùi Cảnh Khánh. |
Đền thờ tướng quân Bùi Cảnh Khánh
Theo giới thiệu của các đồng chí lãnh đạo xã Đức La, chúng tôi về thăm Di tích văn hóa cấp tỉnh Nhà thờ Tiến sĩ, Tướng quân Bùi Cảnh Khánh ở thôn Đông Đoài. Bên ngôi nhà thờ cổ kính, các cụ trong Hội đồng gia tộc họ Bùi niềm nở tiếp chúng tôi, tự hào giới thiệu về nhà thờ và sự hình thành, phát triển của dòng họ.
Đền thờ Bùi Cảnh Khánhgồm xây dựng theo kiến trúc cổ trên khuôn viên rộng, gồm khu nhà thờ và lăng mộ với những mảng chạm khắc hoa văn cổ tinh xảo, trong nhà thờ vẫn lưu giữ được những hiện vật quý như: Sắc phong, bia đá, đại tự…từ thời Lê.
Theo các tư liệu còn lưu giữ tại dòng họ, Nhà thờ Bùi Quốc được xây dựng vào năm 1660 (Lê Triều Vĩnh Thọ nhị niên, Tuế thứ Canh Tý tạo tác miếu đường xuân thư phụng sự). Trải qua biết bao thăng trầm của lịch sử, ngôi đền đã xuống cấp thời gian, nhà thờ bị xuống cấp, đến năm Tân Mão 2011 được sự chung tay góp sức của con cháu họ Bùi hiện công tác ở trong và ngoài tỉnh, Hội đồng gia tộc thành lập ban kiến thiết, khởi công đã trùng tu, tôn tạo lại. Ngày 8/7 năm Nhâm Thìn 2012, dòng họ làm lễ cầu siêu, cầu yên rước các tiên linh, Tiên tổ vào đền thờ một cách trang trọng.
Trong câu chuyện với chúng tôi, các thành viên trong Hội đồng gia tộc họ Bùi cho biết, Di tích Nhà thờhọ Bùi gắn liền với Tiến sĩ, Tướng quân Bùi Cảnh Khánh. Một nhân vật lịch sử, sự nghiệp của ông gắn liền với Bình Định vương Lê Lợi và các tướng lĩnh Lam Sơn đánh đuổi quân Minh giành lại độc lập cho dân tộc. Di tích nhà thờ và mộ của ông được công nhận di tích lịch sử cấp tỉnh năm 2006.Nhà thờ cũng là nơi thờ cúng, tưởng niệm các vị tiên tổ họ Bùi Quốc, xã Đức La, huyện Đức Thọ.
 |
| Cụ Bùi Văn Ninh, chủ tịch hội gia tộc Bùi Quốc đang nghiên cứu lịch sử dòng họ |
Cụ Bùi Văn Ninh – Chủ tịch Hội đồng gia tộc cho biết, dòng họ Bùi Quốc, Đức La được hình thành từ thế kỷ XIII, đầu thế kỷ XIV, đến nay đã trở thành một dòng họ lớn, phát triển đến đời thứ 14, tổng cộng có khoảng trên 300 hộ, con cháu sinh sống và làm việc ở nhiều địa phương trong tỉnh, trong nước và cả nước ngoài.
Thủy tổ khảo là Bùi Cảnh Quang từ Phương Bắc về Hương Sơn cư trú một thời gian sau dời về xã Thược Dược làm ăn và mất tại đó. Thủy tổ tỉ thất truyền sinh nam tử Bùi Cảnh Huy. Ông hiệu là là hùng nghĩa hầu từ Thược dược chuyển về cồn soi bãi nổi phía Nam thành Rum (Rú Thành, Nghệ An). Hùng Nghĩa Hầu được phong thành hoàng lập đền thờ ở Tường Xá (xã Đức Châu). Ngài sinh nam tử Bùi Cảnh Khánh.
Bùi Cảnh Khánh sinh ra và lớn lên trong một gia đình nho học. Học tài hiểu rộng, đậu Tiến sĩ Thời Lê. Ông làm quan đến chức lại bộ Thượng thư dưới thời Bình Định Vương Lê Lợi. Sau đó trấn thủ thành lục niên (Núi Thiên Nhẫn). Theo sử sách thì Núi Linh Cảm tên cũ là Tùng Lĩnh. Nơi đây là tiền đồn của Nghĩa quân Lam Sơn ở Thế kỷ XV do tướng Đinh Lễ trấn giữ. Mỗi lần tướng giặc Minh là Trương Phụ xuất quân từ thành Rum tấn công thành Lục niên, Đinh Lễ đều biết và báo tin cho Nghĩa quân Lam Sơn ở căn cứ Đỗ Gia (Hương Sơn) cách đó vài trăm cây số để đối phó. Vì vậy, khi Đinh Lễ mất Vua Lê phong là Linh cảm Đại vương và lập đền thờ ông ở trên núi, từ đó Núi Tùng Lĩnh được mang tên là Núi Linh Cảm.
Trong một lần nghĩa quân Lam Sơn giao chiến với quân Minh, Bình Định Vương Lê Lợi bị giặc vây ráp, các tướng lĩnh của nghĩa quân bị thất lạc. Vâng lệnh của Vua cử Tướng công Bùi Cảnh Khánh, cầm quân tiến đánh giặc Minh do Tướng Trương Phụ trấn giữ trong thành Rum. Sau thất trận cả người lẫn ngựa chết trong thành và chôn cất tại chỗ. Cũng có tư liệu cho rằng, sau khi đánh đuổi được quân giặc Minh xâm lược, Bùi Cảnh Khánh trấn giữ được một thời gian rồi mất.
 |
| Kiệu rước tướng quân Bùi Cảnh Khánh còn lưu giữ tại đền thờ |
Sau khi ông mất, triều đình phong kiến Nhà Lê liệt ông vào hang ngũ các danh thần tiết nghĩa có công đánh giặc giữ nước và được phong là: Đặc tiến kim tử vinh lộc Đại phu
Vì có công với dân với nước, triều đình phong kiến nhà Lê phong sắc thần cho ngài là Thành hoàng làng để phụng sự:
Một vị tướng văn võ song toàn
Phất cờ hồng dẹp giặc giữ non song
 |
| Lăng mộ Tiến sĩ Bùi Cảnh Khánh |
Đến thế kỷ thứ XVIII gia phả và sắc phong của vua Lê để tại nhà ông Bùi Xuân Thản phụng sự bị hỏa hoạn cháy mất. Đến khi Vua Khải Định lên ngôi xét công trạng của Ngài đối với dân nên phong sắc tiếp. Nội dung sắc:
Hà Tĩnh tịnh – La Sơn huyện – Làng Ngụ xã
Tam giáp đồng phụng sự
Lê Triều Thượng thư văn ngạn tử
Vinh lộc Đại phu – Bản cảnh thành hoàng
Bùi tướng công chi thần
Nhận trước linh ứng – Tứ kim phỉ thừa
Cảnh mệnh tổng niệm – Thần hưu tước phong vị
Dực bảo trung hưng linh phù chi thần
Chuẩn kỳ phụng sự
Độ kỷ thần kỳ tướng hựu bảo ngã Lê dân
(Khải Định thập niên thất nguyệt nhị thập lục nhật 26/7/1925)
 |
| Hai lần được Vua Lê và Vua Khải Định phong sắc |
Qua sắc phong người được hưởng ân tứ các triều đại trước và sau rất linh ứng. Bùi Cảnh Khánh sau này có các con là Bùi Cảnh Tranh, Bùi Cảnh Long, Bùi Cảnh Lân. Hiện nay 3 vị này đứng đầu 3 chi họ có nhà thờ riêng ở Đức Thọ.
Sau này, con cháu họ Bùi rời Tường Xá về phía Sông La Giang để tạo điền thổ sinh cơ lập nghiệp cùng con cháu Lê Bôi và con cháu Nguyễn Doãn Tạo.
Với những đóng góp của Tướng quân Bùi Cảnh Khánh, ngày 18/1/2006, Chủ tịch UBND tỉnh ra quyết định công nhận đền Thờ Bùi Cảnh Khánh là di tích lịch sử văn hóa cấp tỉnh.Với sự kiện này, nhà thờ Bùi Quốc tiếp tục được tôn vinh và gìn giữ, phát huy giá trị to lớn trong giáo dục truyền thống, niềm tự hào, tình yêu quê hương, đất nước cho nhân dân trong xã nói chung và con cháu dòng họ Bùi nói riêng.
Đến văn hóa dòng họ
Dòng họ Bùi Quốc là một dòng họ có truyền thống hiếu học. Cụ Bùi Văn Ninh, Chủ tịch Hội đồng gia tộc tâm sự với chúng tôi, dòng họ hiện có 3 tiến sĩ, nhiều thạc sĩ và hơn 100 con, cháu trong dòng họ có trình độ đại học. Có nhiều con cháu hoạt động trong lực lượng vũ trang nhân dân được cấp hàm Tướng, Tá. Dù công tác ở nơi nào, những người con của dòng họ luôn hướng về cội nguồn. Để phát huy truyền thống hiếu học của gia tộc, Hội đồng gia tộc đã lập quỹ khuyến học, khuyến tài, hàng năm vào dịp đầu năm học mới đều tổ chức tuyên dương, phát thưởng động viên các cháu học sinh giỏi và thi đỗ đại học, cao đẳng.
Cụ Bùi Văn Ninh cho biết, có năm có trên 80% các cháu trong dòng họ đạt danh hiệu học sinh giỏi, học sinh tiên tiến được khen thưởng, đây là niềm tự hào của dòng họ và cũng đặt ra nhiệm vụ cho các thành viên trong Hội đồng gia tộc càng phải làm tốt hơn công tác khuyến học, khuyến tài, kịp thời động viên, khuyến khích các cháu vươn lên trong học tập.
Một điều đáng ghi nhận của dòng họ Bùi Quốc, là trong dòng họ không có con cháu mắc tệ nạn xã hội, hơn 90% số hộ gia đình được công nhận là gia đình văn hóa. Các gia đình trong dòng họ đều tích cực đóng góp xây dựng quê hương, đã đóng góp hàng tỷ đồng xây dựng đường giao thông, cổng làng, nhà văn hóa thôn.
 |
| Đền thờ được UBND tỉnh Công nhận di tích lịch sử văn hóa cấp tỉnh năm 2006 |
Tìm hiểu về Di tích Đền thờ Tiến sĩ, Tướng quân Bùi Cảnh Khánh, nghe câu chuyện kể của các thành viên Hội đồng gia tộc họ Bùi, chúng tôi càng hiểu thêm về truyền thống tốt đẹp của một dòng họ giàu truyền thống yêu nước, cách mạng. Nhà thờ trải qua nhiều thế hệ đã trở thành nơi sinh hoạt văn hóa tâm linh của dòng họ, nơi giáo dục con cháu luôn ghi nhớ cội nguồn, giữ gìn nền nếp, gia phong. Từ nơi này, dù có đi đâu, về đâu, những người con trong dòng họ vẫn nhớ về quê hương, nhớ về lời ru ầu ơ của bà, của mẹ.
Tháng bảy này, những người con của dòng họ Bùi Quốc, thôn Đông Đoài tụ hội kỷ niệm 10 năm đón Bằng công nhận Di tích nhà thờ Bùi Cảnh Khánh là di tích lịch sử, văn hóa cấp tỉnh. Cùng với các di tích lịch sử, văn hóa khác của xã Đức La, Nhà thờ Bùi Cảnh Khánh được công nhận là Di tích lịch sử, văn hóa sẽ góp phần quan trọng trong việc giữ gìn và phát huy các giá trị văn hóa truyền thống, nét đẹp tâm linh trong lòng mỗi người con đất Việt.
Thay lời kết
Gia phong – truyền thống dòng họ trở thành một nhân tố văn hóa, hạt nhân cơ bản góp phần tạo nên truyền thống văn hóa làng xã, địa phương, dân tộc. Do vậy, văn hóa dòng họ còn đồng nghĩa với sự đa dạng văn hóa, bản sắc văn hóa, một nhân tố động lực thúc đẩy sự phát triển văn hóa, xã hội.
 |
| Ngày rằm con cháu tụ hội về nhà thờ đông đủ |
Trong quan hệ huyết tộc, ý thức về cội nguồn, gốc gác được xem như tiêu chí đạo đức quan trọng nhất để xem xét nhân cách, đánh giá đạo đức một con người. Do bảo lưu một hệ giá trị đạo đức truyền thống đậm chất nhân văn nên người Việt dù thời nào cũng luôn vọng tưởng về tổ quán để thờ phụng, tri ân với tâm niệm: Người ta có tổ có tông/ Như cây có cội như sông có nguồn. Vì vậy, người Việt thực hiện tín ngưỡng thờ cúng tổ tiên, trước hết là thờ cúng tổ tiên dòng tộc, không chỉ bằng niềm tin tín ngưỡng mà còn thực hiện bởi đạo lý làm người – đạo lý sâu nặng nghĩa tình, mang đậm màu sắc nhân văn của nền văn minh nông nghiệp lúa nước cổ truyền.
 |
| Nét đẹp của văn hóa dòng họ. |
Dòng họ là một yếu tố quan trọng trong chuỗi liên kết: cá nhân – gia đình – dòng họ – làng xã – vùng miền – dân tộc/quốc gia. Bảo tồn, phát huy những giá trị văn hóa tốt đẹp của dòng họ cũng chính là góp phần bồi đắp, xây dựng hạnh phúc của mọi cá nhân, cộng đồng và của toàn dân tộc – Ts Võ Hồng Hải từng cho biết./.
