Chỉ vài câu hát, Nhạc sỹ Nguyễn Văn Tý đã cho người nghe một hình dung thật rõ về cảnh sắc Hà Tĩnh: tươi đẹp, khoáng đạt với biển rộng, sông dài; hùng vĩ, mênh mang với mây núi, gió ngàn. Và còn nữa là tình nghĩa con người nơi đây: chất phác mà đậm đà, thuỷ chung như những hạt muối trắng…
Hà Tĩnh nằm ở phía Bắc miền Trung Việt Nam, trong đới gió mùa chí tuyến, khí hậu phân rõ bốn mùa. Cảnh sắc nơi đây vừa được thiên nhiên ban tặng sơn thuỷ hữu tình, vừa được bàn tay con người cần cù tạo dựng đã tạo nên sức hấp dẫn kỳ lạ đối với du khách. Nhà thơ Xuân Hoài đã từng viết “Nói là Hà Tĩnh không có danh lam nổi tiếng như Vịnh Hạ Long, núi Ngũ Hành, động Phong Nha… không có nghĩa là Hà Tĩnh không có nơi để khách phương xa gửi hồn mình trong phút giây say đắm, thì đó chẳng phải một thoáng đèo Ngang khiến nữ sỹ đã phải “Dừng chân đứng lại trời, non, nước”; một dòng sông La chưa có tên trên bản đồ Việt Nam nhưng lại ngân vang trong hàng trăm bài thơ, bản nhạc nổi tiếng, chẳng phải ai đó đã không dấu nổi lòng mình: “Em ước mơ hoài mà chưa được đi qua”…”.
Theo sự phân bố tài nguyên du lịch, ở Hà Tĩnh đã và đang hình thành nên các cụm, tuyến du lịch với những điểm tham quan khác nhau, mà mỗi nơi đều để lại trong du khách những ấn tượng khó phai về miền đất này. Đến Hà Tĩnh, người ta nhắc ngay đến sông Lam, núi Hồng như một thứ “đặc sản” nơi đây. Thật vậy, hai địa danh này đã trở thành biểu tượng của vùng đất Nghệ Tĩnh (Nghệ An và Hà Tĩnh hiện nay) từ rất lâu đời. Hồng – Lam với vẻ đẹp kỳ vĩ mà tạo hoá bày đặt, là nguồn mạch cho sáng tạo của biết bao thi nhân mặc khách. Dãy Hồng Lĩnh dài khoảng 30 km, rộng 15 km, nhấp nhô vờn đuổi nhau theo hướng Tây Bắc – Đông Nam, xưa từng được coi là một trong 21 danh sơn nước Việt.
Tương truyền núi Hồng có 99 đỉnh với nhiều huyền thoại, cổ tích gắn với cuộc sống của người dân nơi đây. Hồng Lĩnh có nhiều khe suối, tuy không lớn, không sâu nhưng nước trong vắt và không bao giờ cạn. Nhiều mạch nước ngầm của núi tích tụ lại thành nhiều hồ tự nhiên như hồ Kim Cương nằm ở lưng chừng núi, rộng đến 30 mẫu, có vực Thuồng Luồng sâu đến nỗi dân gian truyền là không có đáy, hồ Thiên Tượng, bàu Tiên ở sát chân núi rộng hàng trăm mẫu, quanh năm nước xanh trong vắt. Trải qua hàng triệu năm, Hồng Lĩnh hôm nay vẫn trập trùng, kỳ vĩ đứng ngoảnh mặt ra biển Đông, trấn giữ phong ba cho đất trời Hà Tĩnh. Người Hà Tĩnh hôm nay cũng đang tô đẹp thêm cho Hồng Lĩnh. Chùa Hương Tích, Chân Tiên, Thiên Tượng, đền Củi được sửa sang, tôn tạo, làm cho dáng núi uy nghi của Hồng Lĩnh thêm trầm mặc. Dưới chân núi , những thị trấn, thị xã được hình thành, dân cư đông đúc cho thấy sức sống bền lâu của vùng đất này… Sông Lam hay còn gọi là sông Cả là con sông lớn nhất xứ Nghệ. Tổng chiều dài của sông là 432 km, trong đó gần 20 km hạ lưu là phân thuỷ Nghệ An – Hà Tĩnh. Sau khi hợp dòng với sông La ở Ngã ba núi Thành, sông Lam tiếp tục chảy về phía Đông. Cũng từ ngã ba này, hữu ngạn là Hà Tĩnh, tả ngạn là Nghệ An. Chỉ có mấy chục km nhưng dòng sông này đã tạo cho Nghệ – Tĩnh cảnh quan vừa thơ mộng, vừa hùng vĩ. Trên bờ phía Hà Tĩnh, hồi thế kỷ XVI – XVII là thương cảng phố cổ Phù Trạch sầm uất, vang bóng một thời. Và cũng chính bên bờ sông này đã ghi đậm biết bao sự kiện, gắn với tên tuổi biết bao nhân vật lịch sử văn hoá của quê hương đất nước.
Ngay sát bờ sông là vùng đất Bình Hồ vốn là kinh đô kháng chiến của nhà hậu Trần đầu thế kỷ XV. Gắn với tên tuổi Trần Quý Khoáng, Nguyễn Biểu. Và cả vùng châu thổ phía Nam này là đất học, từ mấy trăm năm nay, ở đây có nhiều nhà khoa cử nổi tiếng… Cùng với sông Lam – núi Hồng, núi Tùng – sông La cũng là một địa danh được nhiều du khách lui tới. Sông La là con sông ngắn nhưng nước trong xanh, phong cảnh đẹp nhất ở xứ Nghệ.
Con sông này đã đi vào lịch sử quê hương và dân tộc, là nguồn cảm hứng cho các thế hệ văn nhân tài tử. Sông La chỉ dài khoảng 15 km nhưng hàng năm có đến 6.000 triệu m3 nước chảy qua đây cùng với 100 vạn tấn phù sa, tạo nên một châu thổ phì nhiêu nhất xứ Nghệ, quanh năm một màu xanh ngát đôi bờ. Dọc bờ sông là những xóm làng trù phú có lịch sử hàng ngàn năm và từ những xóm làng này biết bao danh nhân kiệt xuất đã ra đời, làm rạng danh non nước Tùng – La.
Đó là Nguyễn Biểu, Bùi Dương Lịch, Phan Đình Phùng, Trần Phú… và rất nhiều bậc kỳ tài khác. Đối diện với núi Việt ở bờ bắc sông La, ở bờ Nam có núi Tùng. Tùng Lĩnh là ngọn đầu tiên của dãy Trà Sơn, kéo dài từ đây vào tận Can Lộc, Hương Khê. Tùng Lĩnh có rất nhiều thông, quanh năm một màu xanh ngắt. Màu xanh ấy cùng với gió rừng vi vút hoà quyện thành một không gian yên bình và thơ mộng.
Đến với sông La – núi Tùng, du khách còn được tham quan các làng nghề thủ công truyền thống như: rèn Trung Lương, mộc Thái Yên, đóng thuyền và cào hến ở Trường Xuân, dệt lụa ở Đông Thái… Một thắng cảnh nổi tiếng của Hà Tĩnh từng khiến cho nữ sỹ Bà huyện Thanh Quan phải bâng khuâng đứng lại trước cảnh trời, mây, non nước nơi đây – đó là Đèo Ngang. Đèo Ngang nằm trên núi Hoành Sơn, cao 265m, là mốc địa giới giữa tỉnh Hà Tĩnh và Quảng Bình. Từ đèo Ngang ngược về phía Bắc khoảng 3km là đèo Con, trải dài theo con đường đó là một bãi biển rất đẹp, cát trắng mịn màng. Ngày nay đã có hầm đường bộ xuyên qua đèo Ngang khá hiện đại và tiện lợi, nhưng nhiều du khách vẫn muốn vượt đèo Ngang để lên đình đèo đứng phóng tầm mắt ngắm nhìn cảnh sắc non nước kỳ vĩ. Tạo hoá đã ưu ái ban tặng cho Hà Tĩnh 137 km bờ biển, chạy dài từ Cửa Hội vào tận chân đèo Ngang.
Biển Hà Tĩnh là một ngư trường lớn, nhiều hải sản quý với 267 loại thuộc 90 họ cá, tôm, mực. Nguồn hải sản phong phú, hàm lượng muối trong nước biển tương đối cao là điều kiện tự nhiên thuận lợi cho việc hình thành những làng chài nổi tiếng như Hội Thống, Kim Đôi, Nhượng Bạn, những làng muối lâu đời như Họ Độ, Thiện Trị… Biển ở đây có khá nhiều đảo, không lớn lắm nhưng gần bờ nên rất tiện cho tàu thuyền ghé ngụ cũng như du khách tham quan.
Cái đẹp của bờ biển Hà Tĩnh là có núi sông, biển cả vấn vít, hoà quyện với nhau. Đứng ở biển nhưng du khách vẫn có thể chiêm ngưỡng vẻ đẹp hùng vỹ, trầm mặc của núi non và từ trên núi cao nhìn xuống, ta có thể cảm nhận hết được sự mênh mông, rộng lớn và thơ mộng của biển cả. Thật ít có nơi đâu có được không gian tuyệt vời như thế. Non cao, biển rộng, trời xanh… tất cả hoà nhập vào nhau để tạo nên một bức tranh của tạo hoá vô cùng quyến rũ. Sau khi thưởng thức cảnh đẹp sông – núi, thoả thuê mắt nhìn với biển rộng, núi cao, du khách có thể tham gia một chuyến du lịch sinh thái rất thú vị tại Vườn quốc gia Vũ Quang, phía Tây Bắc Hà Tĩnh.Hiện ở đây có 61% diện tích rừng nguyên sinh với hai kiểu rừng chính: rừng kín xanh á nhiệt đới và rừng kín xanh nhiệt đới. Thảm thực vật ở đây rất phong phú, có 307 loài thực vật bậc cao, thuộc 236 chi, 99 họ với 10 loài quý hiếm tiêu biểu như: pơ mu, trầm hương. Động vật có tới 60 loài thú, 187 loài chim, 38 loài bò sát, 26 loài lưỡng cư và 56 loài cá. Khu bảo tồn còn có hai loài thú lớn mới được phát hiện tại đây là sao la (hay dê sừng dài) và mang lớn vào các năm 1992 -1993. Bởi tính đa dạng sinh học và với việc phát hiện hai loài thú mới, Vũ Quang đã trở thành một địa chỉ du lịch sinh thái đầy hấp dẫn. Cũng tại đây, du khách có thể thực hiện những chuyến du lịch mạo hiểm, du lịch thể thao để đến thác Vũ Môn theo huyền thoại cá gáy hoá rồng, thăm công trình thuỷ điện Ngàn Trươi với hồ chứa nước có trữ lượng gần 900 triệu m3. Vũ Quang không chỉ là khu bảo tồn thiên nhiên mà còn là một di tích lịch sử ghi dấu những sự kiện lịch sử oanh liệt, bi hùng của cuộc khởi nghĩa Cần Vương chống Pháp của Phan Đinh Phùng cuối thế kỷ XIX. Dẫu phải trải qua biết bao biến cố thăng trầm lịch sử, đến nay Hà Tĩnh vẫn còn hơn 400 di tích lịch sử, di tích kiến trúc nghệ thuật, kiến trúc tôn giáo… thuộc nhiều niên đại khác nhau kéo dài từ thời Trần đến nay. Ngoài ra còn có rất nhiều di chỉ khảo cổ học đã và chưa được phát hiện có niên đại từ đồ đá, đồ đồng, đồ sắt.
Di sản văn hoá phong phú và đồ sộ này là tấm gương phản chiếu quá trình lao động, sáng tạo kiên trì, nhẫn nại và thông minh của biết bao thế hệ người Hà Tĩnh suốt hàng ngàn, hàng vạn năm nay… Trong khuôn khổ bài viết này, chúng tôi không thể giới thiệu hết được nét đẹp của thiên nhiên, của tình người Hà Tĩnh. Chỉ biết rằng, với cảnh sắc được tạo hoá ban tặng, cùng bàn tay tạo dựng, xây đắp và truyền thống lâu đời của con người nơi đây, mãi sẽ là địa chỉ du lịch hấp dẫn, chờ đợi sự khám phá của du khách thập phương. Đến một lần để rồi “Đi mô cũng nhớ về Hà Tĩnh…”
Trọng Hiếu(CTV- Bộ Tài Chính)
