Ngôi đền này là đền thờ bà Phan Thị Viên, sinh năm Đinh Dậu (1717). Theo “Đại Việt sử ký toàn thư” thì bà Phan Thị Viên là vợ thứ của ông Đinh Nho Hoàn. Ông Đinh Nho Hoàn đi sứ phương Bắc về bị lâm bệnh rồi chết dọc đường. Sau khi đưa chồng về quê chôn cất, để tỏ lòng thương nhớ, bà Phan Thị Viên thắt cổ chết.
Hành động cao đẹp trên của bà đã đến tai vua, nhà vua sai cấp ruộng thờ, tặng phong cho Phan Thị Viên là “Á Thần Nhân” đồng thời cho lập đền thờ và ban cho bản vàng khắc 2 chữ “Tiết Phụ” để khen ngợi.
Bà Phan Thị Viên rất giỏi thơ phú, hiểu biết lễ nghĩa. Khi về làm vợ của ông Đinh Nho Hoàn, với đức tính khiêm nhường, lễ phép, luôn biết tôn kính bà cả, một mực chung thuỷ với chồng. Lúc chia tay chồng ở trạm Lữ Côi (Gia Lâm – HàNội) để ông đi sứ, bà động viên an ủi chồng và làm 10 bài thơ tặng chồng để ngâm vịnh lúc xa nhà.
Ngoài ra đền Gôi Mỹ còn thờ 3 vị phúc thần nữa. Đó là tiến sĩ Đinh Nho Công (cha Đinh Nho Hoàn); Hoàng giáp Đinh Nho Hoàn; Hương nghĩa hầu Đinh Nho Côn (em Đinh Nho Hoàn). Chính vì những giá trị lịch sử trên mà năm 2005, đền Gôi Mỹ được UBND tỉnh Hà Tĩnh xếp hạng là di tích lịch sử văn hóa cấp tỉnh.
Mái nhà bị nứt nhiều chỗ
Di tích đền Gôi Mỹ đổ nát, hoang tàn xuống cấp nghiêm trọng
Hiện nay, do tác động của thời gian và thiếu bàn tay chăm sóc của con người nên ngôi đền ngày càng bị xuống cấp nghiêm trọng: Đồ khí tế bị hư hỏng mất mát, khảm thờ bị mối xông, nhà hữu vu được địa phương lấy làm hội quán, nhà tả vu là nơi để xe tang… cổng phụ và tường rào bịnứt và đổ ngổn ngang, nhiều nơi mái ngói bị dột nát, hư hỏng nặng, thậm chí bị biến dạng. Khuôn viên bị xâm lấn. Đặc biệt phía sau của ngôi đền có một cái am tháp cổ xây bằng gạch vồ, từ lâu không được ai quan tâm, hiện cỏ dại mọc um tùm, che kín.
Chính quyền Hà Tĩnh cần có những biện pháp khắc phục, tôn tạo kịp thời, chống xuống cấp di tích lịch sử văn hóa cấp tỉnh đền Gôi Mỹ. Đừng để di tích cổ sẽ biến mất trong nay mai.
Minh Lý
