Về Nghi Xuân quê hương cụ Nguyễn Du những ngày cuối tháng 6, chúng tôi may mắn được gặp vợ chồng ông Nguyễn Huýnh chủ nhiệm câu lạc bộ trò Kiều của xã Xuân Liên.

Tiếp chúng tôi trong cái nắng gay gắt của mùa hè, nhưng khi được hỏi về trò Kiều, khuôn mặt ông rạng rỡ hẳn lên. Ông say sưa kể về cuộc đời và cái duyên đến với trò Kiều, và niềm đam mê hát Kiều của người dân nơi đây.

Ông Nguyễn Huýnh cho biết: “Người dân làng Tiên Điền và Xuân Liên rất say mê hát Kiều, hễ hôm nào có diễn hoặc tập trò Kiều thì cả làng đều nô nức kéo đến xem. Trò Kiều đã một thời gian đi vào đời sống sinh hoạt hằng ngày của người dân nơi đây, nó ăn sâu vào tiềm thức của họ. Họ hát Kiều, diễn Kiều lúc làm đồng, khi ngồi khâu nón, dệt vải,…Mọi vui buồn của cuộc sống đều có thể vận một câu Kiều để thể hiện tình cảm, cảm xúc của cuộc đời”.

Trò Kiều là loại hình nghệ thuật được chuyển tác từ truyện Kiều, bao gồm hát, diễn xuất và làm trò, trong đó lời ca được pha trôn giữa ca Huế, tuồng, chèo, ngâm, lẩy Kiều,.. với dân ca Nghệ Tĩnh, ca Trù. Tuy trò Kiều được kết hợp từ nhiều loại hình nghệ thuật khác nhau nhưng nội dung cốt lõi vần xoay quanh truyện Kiều.

Trò Kiều còn được gọi là chèo Kiều là một hình thức sinh hoạt văn hóa được xây dựng trên cơ sở truyện Kiều của Nguyễn Du. Trò Kiều có không gian diễn xướng ở cả 3 miền của đất nước, nhưng đối với người dân huyện Nghi Xuân – Hà Tĩnh – Nơi chôn nhau cắt rốn của Nguyễn Du thì trò Kiều luôn sống trong lòng họ không phải vì thiếu cái đễ diễn, để hát, cũng không phải diễn để kiếm tiền, mà vì lòng đam mê nghệ thuật trò Kiều.

Thắp sáng ngọn lửa trò Kiều

Nghệ nhân dân gian Nguyễn Huýnh say sưa nghiên cứu trò Kiều.

Trò Kiều phát triển mạnh mẽ nhất ở Nghi Xuân vào khoảng những năm 1957, toàn huyện Nghi Xuân có 6 xã có đội hát diễn trò Kim Vân Kiều gồm: Tiên Điền, Xuân Thành, Cổ Đạm, Xuân Lĩnh, Xuân Liên,…

Trải qua hai cuộc chiến tranh, phong trào hát trò Kiều rời rạc rồi tan rã dần. Đến nay chỉ còn Tiên Điền và Xuân Liên là hai địa phương có đội diễn trò Kiều còn tồn tại và phát triển đến bây giờ. Song, với nhiều thể loại âm nhạc hiện đại đan xen vào cuộc sống nên trò Kiều ít nhiều bị mai một và gần như lãng quên.

Mong muốn gìn giữ nét đẹp văn hóa của quê hương, năm 2000 ông Nguyễn Huýnh kêu gọi nhân dân khôi phục câu lạc bộ trò Kiều xã Xuân Liên.

Buổi đầu mới khôi phục câu lạc bộ chỉ có 10 người, chủ yếu là con cháu và người dân trong vùng. Nhưng với niềm đam mê và lòng nhiệt huyết muốn khôi phục lại những câu hò, điệu Kiều mộc mạc, giản dị mà một thời người dân nơi đây ai cũng thuộc lòng từng câu từng chữ, nên hầu như tất cả các thành viên của câu lạc bộ đều hang hái nhiệt tình tham gia.

CLB hoạt động trên tinh thần tự phát, nên buổi đầu còn gặp rất nhiều khó khăn, nhất là những lúc đi biểu diễn xa, như lên huyện, lên tỉnh, kinh phí hoàn toàn do thành viên câu lạc bộ tự đi vận động.

Những lúc có chút kinh phí thì đoàn thuê xe đi biểu diễn, còn những lúc không có thì mọi người lại tự chở nhau đi. Khó khăn là thế nhưng vì lòng đam mê và nhiệt huyết với trò Kiều nên ông Huýnh luôn động viên mọi người cùng cố gắng để giữ gìn nét đẹp này cho quê hương đất nước, đặc biệt là lòng kính trọng đối với cụ Nguyễn Du.

Ông Nguyễn Huýnh hiện chính là chủ nhiệm, chỉ đạo, đạo diễn, thiết kế mỹ thuật cũng như làm dụng cụ cho đội Kiều xã nhà. Hiện đội Kiều xã Xuân Liên có 18 người, trong đó lớp trẻ có 6 người, đội Kiều của ông sinh hoạt một tuần hai buổi, thường là vào những buổi tối cuối tuần từ 7h30 đến 10h.

Sau mỗi buổi sinh hoạt ông Huýnh lại phân vai tập cho từng người, ai được phân vai nào thì sẽ tự chịu trách nhiệm tập vai đó, sau khi được hướng dẫn mọi người sẽ tự về nhà tập với nhau.

Sau khi ai tập xong vai của mình sẽ tự đi đến nhà ông để kiểm tra, nếu hát chưa được, điệu bộ chưa được, làm chưa có diễn cảm trên sân khấu thì phải về nhà tập lại. Tuy vất vả là thế nhưng mọi người không ai bỏ vai mà ngược lại luôn nổ lực để hoàn thành tốt vai diễn của mình.

Tuy những năm gần đây trò Kiều được phục dựng lại ở Xuân Liên, nhưng để môn nghệ thuật này thu hút được lớp trẻ là rất khó. Lý do bởi đam mê theo nghiệp thì không đủ kiếm sống, lớp trẻ ở đây chủ yếu đi xuất khẩu lao động hoặc đi làm ăn xa nên khi tìm kiếm một nhân vật tiếp nối hoặc thay thế là rất khó, cũng có vài cháu cố gắng theo nhưng đến giờ cũng có biểu hiện xao nhãng.

Vì vậy chúng tôi luôn động viên các cháu cố gắng gìn giữ nét đẹp này cho quê hương mình – Ông Huýnh trăn trở

Ông Hoàng Văn Cát – Chủ tịch UBND xã Xuân Liên – đánh giá: “Mặc dù còn gặp nhiều khó khăn nhưng để CLB trò Kiều xã duy trì hoạt động và phát triển cho đến nay là nhờ công lao của ông Nguyễn Huýnh. Ông Huýnh là người nông dân mộc mạc, chân quê nhưng rất nhiệt tình với trò Kiều, ông xứng đáng là người giữ lửa cho trò Kiều Xuân Liên ”

Một đời gắn bó và luôn cháy bỗng tình yêu dành cho trò Kiều, ngày 19/7/2012 ông Nguyễn Huýnh đã được Hội Văn nghệ dân gian Việt Nam trao tặng bằng công nhận danh hiệu Nghệ nhân dân gian, được huyện và tỉnh tặng nhiều bằng khen và danh hiệu cao quý.

Trải qua nhiều thế hệ và sự biến cố của lịch sử nhưng trò Kiều nơi đây vẫn được người dân gìn giữ và bảo tồn cho đến ngày nay. Mong rằng các cấp, các ngành quan tâm giúp đỡ để CLB trò Kiều Xuân Liên tiếp tục được duy trì góp phần vào việc gìn giữ và bảo tồn một nét đẹp văn hóa đáng trân trọng. đồng thời thể hiện lòng biết ơn đối với Danh nhân văn hóa Thế Giới – Đại thi hào Nguyễn Du.