Từ khi nghị quyết Hội nghị lần thứ 5, BCHTWƯ Đảng ( khóa VIII ) đi vào cuộc sống, Đảng bộ, chính quyền, nhân dân các xã đề nghị huyện khôi phục di sản hát trò Kiều. Theo ông Nguyễn Mậu, năm 2000 nguyên Chủ tịch UBND huyện Nghi Xuân Hoàng Đình Hà chỉ đạo phòng Văn hóa – Thông tin triển khai phục hồi , dàn dựng trò Kiều để chuẩn bị biểu diễn phục vụ lễ hội kỷ niệm 240 năm ngày sinh đại thi hào dân tộc Nguyễn Du. Ông Nguyễn Ban lúc đó là trưởng phòng Văn hóa – Thông tin Nghi Xuân đến gặp vợ chồng ông Nguyễn Mậu và bà Trần Thị Phượng ( vai Kiều) để bàn việc cộng tác khôi phục trò Kiều . Vợ chồng ông Mậu nhất trí tham gia kế hoạch phục dựng . Nhưng khi bước vào công tấc sưu tầm kịch bản đã gặp nhiều khó khăn, cả xóm không ai nhớ câu hát trò Kiều nào nữa, kịch bản đã mất mát, nhiều đoạn chưa sưu tầm đầy đủ. Vợ chồng ông Mậu, bà Phượng lặn lội đi khắp nơi như Xuân Liên, Xuân Lĩnh để sưu tầm kịch bản nhưng chỉ tìm được một vài trích đoạn . Ông Mậu có người chị ruột vào khoảng năm 1965 từng đóng vai Thúy Kiều biểu diễn phục vụ trong lễ kỷ niệm 200 năm ngày sinh cụ Nguyễn Du, nay đi lấy chồng về Hương Sơn. Vợ chồng ông khăn gói lên miền ngược gặp chị gái sưu tầm kịch bản. Người chị chỉ nhớ được một ít câu hát trong vài trích đoạn của vỡ diễn . Chị Trần Thị Phượng, vợ ông Mậu cũng nhớ được dăm đoạn mấy làn điệu . Các làn điệu ghi chung chung theo trí nhớ, theo lời hát của các nhân vật sắm vai Kim , Kiều , Tú Bà… Vợ chồng phải dựa vào hồi ức đến các gia đình là con em của đội trò Kiều ngày trước sưu tầm, ghi chép, tìm kiếm kịch bản . Không qua trường lớp đào tạo, nhưng mỗi câu kịch bản sưu tầm được ông đều đối chiếu với nguyên tác truyện Kiều , so sánh các làn điệu cẩn thận, đánh dấu những chổ thiếu để chuyển thể bổ sung từ truyện Kiều của cụ Nguyễn Du.
Như con ong cần mẫn đi hút mật, sau 5 tháng sưu tầm, chỉnh lý, hoàn thiện kịch bản, ông Mậu tiến hành thành lập đội trò Kiều và bắt tay vào việc dàn dựng, tập hát, tập múa trong điều kiện khó khăn, thiếu thốn đủ thứ. Vấn đề vũ đạo của trò rất quan trọng, nhưng ít người nhớ đầy đủ để hướng dẫn cho lớp trẻ. Số lượng diễn viên từ 18 đến 20 người, với cấp xã rất khó tuyển chọn dàn diễn viên tốt . Trang phục của trò Kiều cầu kỳ, điều kiện âm thanh, ánh sáng cho biểu diễn múa hát của đội trò cơ sở nơi thôn xóm rất khó khăn. Tuy được phòng Văn hóa – Thông tin hỗ trợ tài chính, nhưng kinh phí luyện tập, việc tổ chức tập múa hát và chế độ bồi dưỡng cho diễn viên không đủ trang trải , thế nhưng đội trò Kiều xã Tiên Điền đã cố gắng, vượt khó khôi phục, dàn dựng để công diễn ra mắt công chúng xã nhà.
Năm 2001 sau nhiều năm mất hút, lần đầu tại sân UBND xã Tiên Điền đội trò Kiều do ông Mậu sưu tầm, chỉnh lý kịch bản, dàn dựng đã tổ chức đêm công diễn thành công . Ngày ấy, Viện Mỹ thuật Bộ Văn hóa –Thông tin đã về quay phim để làm dự liệu. Sau đó kênh VTV2 và VTV3 của đài Truyền hình Việt Nam về quay một số trích đoạn trò Kiều Tiên Điền để phát sóng trong chương trình văn hóa – xã hội . Tiếp đó, đài Tiếng nói Việt Nam về thu âm phát sóng toàn bộ vỡ diễn trò Kiều Tiên Điền. Từ ngày phục dựng trò Kiều đến nay, rất nhiều nhà báo về Tiên Điền gặp ông Nguyễn Mậu lấy tư liệu để viết tin, bài tuyên truyền. Năm 2005 trong dịp kỷ niệm 240 năm và năm 2010 kỷ niệm 245 ngày sinh của đại thi hào Nguyễn Du có diễn trích đoạn “Kim Kiều hẹn ước”. Từ tháng 7 / 2015 lại nay, đội trò Kiều xã Tiên Điền đã tổ chức biểu diễn một số trích đoạn phục vụ chương trình truyền hình quân đội quay phim phát sóng và tuần lễ văn hóa tìm hiểu cuộc đời, thân thế và sự nghiệp của cụ Nguyễn Du. Hiện tại vợ chồng ông Nguyễn Mậu và anh chị em diễn viên trong đội trò Kiều đang hăng say tập múa, hát để phục vụ tuần văn hóa kỷ niệm 250 năm ngày sinh và vinh danh danh nhân văn hóa thế giới đại thi hào Nguyễn Du.
Có sự đóng góp công lao to lớn của vợ chồng ông Nguyễn Mậu mà trò Kiều ở Tiên Điền được phục hồi, duy trì, phát triển và bảo tồn được một loại hình văn hóa phi vật thể lan tỏa từ tác phẩm truyện Kiều trên quê hương cụ Nguyễn Du ở xã Tiên Điền, huyện Nghi Xuân, tỉnh Hà Tĩnh./.
Đặng Viết Tường
Khói 1- Thị trấn Nghi Xuân- Hà Tĩnh/ Nghi Xuân
