Ca ngợi vẻ đẹp phong cảnh hữu tình của vùng đất địa linh nhân kiệt người dân Hương Sơn rất tự hào:

Quê hương tôi có núi Nầm, Sông Phố

          Năm bốn mùa gió hát thông reo

          Cầu in suối nước trong veo

          Sông ôm lấy núi, núi chiều lòng sông

          Đêm trăng vàng xao xuyến giọng đò đưa

          Núi ngạo nghễ như ngựa thần Phù Đổng

          Trên thân mình xe cộ đẩy thoi đưa.

Hình ảnh Núi Nầm Sông Phố

Tự hào về mảnh đất Hương Sơn là cái chung, nhưng mỗi làng quê có niềm tự hào riêng. Để ca ngợi “quê hương mình” người dân Sơn Thịnh có câu:

Sơn Thịnh gạo trắng nước trong

          Ai về Sơn Thịnh thông dong con người

.         Hoặc Sơn Thịnh là vùng quê: Gần sông tắm mát, gần chùa nghe chuông.

Hay: Lắm ló Trị yên, lắm tiền Thịnh xá.

Con người Sơn Thịnh còn khéo léo trong đan lát

          Người dân Sơn Hàm muốn nói lên sự giàu có của thiên nhiên với cuộc sống tự cung, tự cấp, dân “Kẻ De” có câu:

Lấy chồng thì lấy Kẻ De

          Cơm cày, cá đó, nước khe, củi rừng.

          Sơn Phố, vùng quê gần với Sơn Hàm; để khoe sự màu mỡ, giàu có của mình, người dân vùng này có câu:

Kẻ De treo hái treo mồm

          Em về làng Phố tạo cồn trồng khoai.

Các làng chài lưới đánh cá trên sông thì so sánh đời sống với nhau:

Giàu nhất là Vạn Đỗ gia

          Thứ hai Vạn Phố thứ  ba Vạn Nầm

          (Làng Vạn: chỉ cư dân làm nghề chài lưới trên sông)

Phản ánh những tình cảm sâu nặng nghĩa tình trong lao động sản xuất và chia sẻ những vất vả trong đời sống hàng ngày, người dân chuyên nghề đốt củi, bán than đã tâm sự với nhau rằng:

Thuyền than đậu lại bến than

          Thấy anh vất vả muôn vàn em thương

          Thuyền than đậu lại bến than

          Anh không vất vả lấy gì nuôi con.

Tình yêu đôi lứa, mối quan hệ gái trai được phản ánh qua các câu ca dao:

Thiếp gặp chàng tại đường chợ Phố

          Chàng gặp thiếp tại chỗ Chợ Cầu

          Nhìn nhau nước mắt thâm bâu

          Bạn về xứ bạn biết đâu mà tìm.

Đôi bờ sông Ngàn Phố

Bên tả ngạn sông phố gọi là làng Phố, bên hữu ngạn sông Phố gọi là làng Quát; Vào những đêm trăng thanh gió mát, nam thanh, nữ tú vui đùa, chọc ghẹo nhau để tỏ tình trong đời sống tình cảm.

Hai bên Phố –  Quát đại đồng

          Hỏi thăm cô tú lấy chồng hay chưa

Cô tú lấy chồng năm ngoái, năm xưa

          Năm nay chồng để cũng như chưa có chồng.

          ( Cô tú: Chỉ các cô gái đẹp).

Muốn khoe trẻ con làng mình khỏe mạnh, tinh nghịch dân làng Sơn Diệm có câu:

Cây Đa ba cháng chín chồi

          Con nít da liệu trổ trời mà lên.

Sưu tầm ca dao, dân ca của mảnh đất Hương Sơn là tìm về cội nguồn truyền thống văn hóa để chúng ta hiểu sâu sắc hơn về mảnh đất, con người nơi đây.

                                                                                 Lê Nhật Tân        

                                                                                                      (Sưu tầm- Biên soạn)