Khói bụi bủa vây

Trong tổng số 9/19 bệnh viện trên địa bàn toàn tỉnh được PV Báo Hà Tĩnh khảo sát, có đến 6 bệnh viện bị người dân “kêu trời” về hệ thống xử lý rác thải. Hầu hết các bệnh viện đều có hợp đồng xử lý rác thông thường với đơn vị dịch vụ, còn rác y tế nguy hại phải xử lý bằng hệ thống lò đốt rác theo quy chuẩn nước ngoài. Tuy nhiên, mùi hôi thối và khói bụi bốc ra từ việc đốt rác đã trở thành nỗi khổ của người dân sống xung quanh.

Chi phí nhiên liệu khá cao được xem là nguyên nhân cơ bản khiến việc vận hành lò đốt rác thải y tế thiếu thường xuyên.

Nhà cách Bệnh viện Đa khoa (BVĐK) Can Lộc khoảng 100m, thường xuyên chịu cảnh hôi từ việc đốt rác của bệnh viện, bà Nguyễn Thị Luân (tổ dân phố 5, thị trấn Nghèn) vừa chỉ tay về “cái lò gạch cũ” (lò đốt xây bằng gạch, có mái che – PV) bức xúc: “Trung bình, tuần vài lần, tầm 9h tối là BVĐK Can Lộc tiến hành đốt rác. Mỗi lần đốt, khói cộng với mùi hôi, khét xộc thẳng vào nhà dân. Nhiều năm nay, người dân ở đây phải sống trong khổ sở. Không còn cách nào khác, mỗi khi bệnh viện đốt rác là nhà nào nhà nấy đóng cửa kín mít”.

Cùng chung tâm trạng, chị Bùi Thị Thảo (tổ dân phố 5, thị trấn Nghèn) cho biết thêm: “Không chỉ khói bụi mà nhiều loại rác thải như: bông, băng dính máu, thậm chí cả… nhau thai bị súc vật tha về đây vì một đoạn hàng rào của bệnh viện bị sập mà mãi không thấy xây lại. Mỗi lần họp tổ dân phố, chúng tôi đều kiến nghị lên các cấp, tuy nhiên, không thấy ai đứng ra giải quyết”.

Một điểm chung mà chúng tôi được chứng kiến khi đề cập đến tình hình xử lý rác của bệnh viện Can Lộc và các BVĐK Hồng Lĩnh, Hương Khê, Cẩm Xuyên thì đều nhận được câu trả lời của bà con sống xung quanh: ô nhiễm khói. Mặc dù đã kiến nghị lên các cấp, ngành nhưng đến nay, người dân các khu vực này vẫn phải sống chung với khói từ việc đốt rác bệnh viện.

Ông Nguyễn Hữu Bính (Tổ trưởng tổ dân phố 8, phường Bắc Hồng, TX. Hồng Lĩnh) cho biết: “Trong các buổi tiếp xúc cử tri, họp hành, nhân dân cụm 6, 7 thuộc tổ dân phố đã nhiều lần kiến nghị bệnh viện di dời lò đốt hoặc lắp ống khói để đảm bảo sức khỏe cho cộng đồng… nhưng đến nay chưa có câu trả lời thỏa đáng”.

Kinh hoàng nước thải y tế

Ngoài ô nhiễm khói bụi từ việc đốt chất thải y tế dạng rắn, việc xử lý chất thải y tế dạng lỏng cũng làm không ít hộ dân “đứng ngồi không yên”. Tại khu vực BVĐK thành phố Hà Tĩnh, nhiều hộ dân ở các tổ dân phố Tiền Tiến, Tiền Giang, Tiền Phong (phường Thạch Quý) đang “kêu trời” vì môi trường sống ô nhiễm nghiêm trọng.

Mặc dù BVĐK Hương Sơn đã đưa lò đốt rác công nghệ Nhật Bản vào sử dụng từ đầu năm 2014, nhưng vẫn có dấu vết của việc đốt rác ngoài lò gạch.

Ông Đoàn Thanh Cường (Bí thư Chi bộ tổ dân phố Tiền Phong) bức xúc: “Trời nắng còn đỡ, khi mưa xuống khổ hết chỗ nói, nước từ các kênh mương ứ đọng, trong đó có nước thải từ bệnh viện bốc mùi hôi thối”. Ông Cường cho biết thêm, trước đây, tại vị trí của bệnh viện bây giờ là một hồ khá rộng, sau khi xây, do hệ thống kênh mương chưa hoàn chỉnh nên nước thải bị ứ đọng; hơn nữa, từ tháng 2/2013, bệnh viện đi vào hoạt động nên việc ô nhiễm ngày càng nghiêm trọng.

Việc ô nhiễm nguồn nước ở BVĐK Can Lộc đã được phản ảnh khá nhiều, tuy nhiên, đến thời điểm này, vùng đất ruộng của 35 hộ dân vẫn bị bỏ hoang do ô nhiễm. Ông Trương Quốc Chinh (Tổ trưởng tổ dân phố 2, thị trấn Can Lộc) cho biết: “Gia đình tôi có gần 3 thước ruộng phía sau bệnh viện nhưng từ năm 2009 lại nay không sử dụng được mặc dù trước đó bắc mạ rất tốt. Lý do chính là vì ai cũng bị dị ứng với nước ruộng, lội một buổi là chân vừa sưng, vừa ngứa cả tuần nên không dám sản xuất ở khu vực đó nữa”.

Thâm nhập hệ thống xử lý rác thải

Để có góc nhìn khách quan, chúng tôi tiếp cận hệ thống xử lý rác thải ở các bệnh viện nói trên và nhận thấy sự bức xúc của người dân là có cơ sở.

Khu vực phía sau BVĐK Can Lộc không thể canh tác lúa hay các cây trồng khác.

Tại BVĐK Hương Khê, ngay sau khi làm việc với ban lãnh đạo bệnh viện, chúng tôi được một cán bộ phòng chống nhiễm khuẩn dẫn đến khu vực lò đốt để “thị sát”. Chỉ có khoảng 20 kg rác y tế độc hại được tập kết xung quanh lò đốt công nghệ Nhật Bản còn… mới cóng mặc dù đã sử dụng được 2 năm với công suất 2 lần/tuần, mỗi lần 50-70 kg (số liệu do ông Trần Thanh Hùng – Phó Giám đốc bệnh viện cung cấp). Nếu như ở các lò đốt khác chỉ có 1 người chuyên trách việc đốt thì ở đây có 4 người tham gia, trong khi theo chúng tôi nhận thấy, các thao tác của người trực tiếp cho rác vào lò còn vụng về, không chuyên nghiệp và thiếu an toàn. Không đồ bảo hộ, không kính mắt, không sử dụng găng tay khi tiếp xúc với kim tiêm, dây truyền dính đầy máu trong khi chỉ được ngăn cách qua một vài lớp bao nilon.

Điều đáng nói, theo quan sát của chúng tôi, khu vực xung quanh lò đốt có nhiều dấu hiệu “tố cáo” việc đốt ngoài lò như người dân phản ánh: một mảng cỏ khoảng 2m2 bị cháy lem nhem, trên đó còn có dấu tích của dây truyền, băng gạc chưa cháy hết. Nhưng khi thắc mắc với cán bộ đi cùng thì nhận được câu trả lời không mấy thuyết phục: “chắc do đốt nhầm”(?!).

Tiếp tục “mục sở thị” BVĐK Can Lộc, khu vực phía Nam bệnh viện có một lò gạch bám đầy khói đen. Mặc dù có treo biển “Khu chứa chất thải độc hại” nhưng khi quan sát phía trong thì không khác gì một lò đốt rác thủ công, rác thải y tế vứt ngổn ngang, xỉ than sót lại tương đối nhiều. Được biết, cuối năm 2013, Phòng Cảnh sát môi trường – Công an tỉnh phối hợp với Công an huyện Can Lộc đã kiểm tra việc chấp hành pháp luật về bảo vệ môi trường tại đơn vị này, qua kiểm tra, phát hiện mặc dù được trang bị lò đốt chất thải y tế (công suất 45 kg/giờ, bằng nhiên liệu diezel) nhưng bệnh viện lại sử dụng lò đốt thủ công.

Tại BVĐK thành phố Hà Tĩnh, theo bà Lê Thị Cầu – Thư ký hội đồng chống nhiễm khuẩn: “Bệnh viện đã xây dựng hệ thống xử lý nước thải theo công nghệ Pháp nhưng chưa đủ điều kiện hoạt động nên hiện tại nước thải vẫn đang được xử lý bằng các bể phốt, bể lắng có khử qua Cloramin B”. Tuy nhiên, được biết, lượng nước thải sau khi được xử lý hiện đang đổ chung vào hệ thống mương, cống thoát nước trong khi hệ thống này chưa xây dựng xong (dự án đô thị loại 2 – ADB giai đoạn 1 được thực hiện từ năm 2008-2010 trên 5 hệ thống kênh mương chính có đi qua khu vực bệnh viện) nên việc bốc mùi khó chịu như người dân phản ánh là có nguyên nhân.

Quy chế quản lý – có như không!

Lò đốt tiền tỷ chỉ để…“ngắm”?!

Như đã đề cập ở bài trước, dù đã đầu tư xây dựng lò đốt rác và hệ thống xử lý nước thải, nhưng không ít bệnh viện vận hành lò đốt không đúng quy trình. Tại các bệnh viện chúng tôi có điều kiện thâm nhập (bệnh viện đa khoa Can Lộc, Cẩm Xuyên, Hương Sơn, Hương Khê, Lộc Hà) đều dễ dàng tìm thấy những mẩu bông, băng, gạc, ống truyền, kim tiêm… cháy dở ở những lò cũ xây bằng gạch hay những bãi mùn trong khuôn viên bệnh viện…

Việc đốt rác thải y tế bằng lò gạch vẫn thường xuyên diễn ra tại BVĐK Hương Sơn mặc dù đơn vị này đã đưa vào sử dụng lò đốt rác công nghệ Nhật Bản từ đầu năm 2014.

Khi chúng tôi thắc mắc về vấn đề này, anh Thái Hữu Mạo – người phụ trách chống nhiễm khuẩn của Bệnh viện Đa khoa (BVĐK) Lộc Hà phân trần: “Việc rác đốt ngoài khu vực quy định là do sinh viên thực tập gom rác và không biết nên các em tự đốt”. Tuy nhiên, theo quan sát của chúng tôi, rác ở bãi đốt này không chỉ được tập kết trong ngày mà đã được đưa về từ một, thậm chí từ vài ngày trước. Tại chỗ đốt rác có khá nhiều tấm phim X.Quang đã bị đất vùi lấp một phần, dấu đất đã cũ, ống xi lanh, kim tiêm, bông băng, gạc… cũng được vứt một cách bừa bãi. Ở bệnh viện Hương Sơn, chúng tôi cũng phát hiện dấu tích của việc đốt rác y tế tại lò đốt bằng gạch vốn để dùng đốt rác thải sinh hoạt…

Tại bệnh viện Vũ Quang và Hương Khê, chúng tôi được chứng kiến việc đốt rác trong lò nhưng lại hoàn toàn không đúng quy trình. Rác dù được phân loại cụ thể từ các khoa, phòng nhưng khi về lò thì được cho vào đốt cùng lúc, trong khi theo quy định thì cần phải đốt riêng từng loại để đảm bảo hiệu quả tối đa và tránh gây khói, hạn chế ô nhiễm môi trường…

Chai lọ thủy tinh sử dụng trong y tế cũng được nhiều bệnh viện cho vào lò đốt nhưng nhiệt độ tối đa của lò chỉ đạt khoảng 1200 độ C, trong khi nhiệt độ nóng chảy của vật liệu này có khi trên 2000oC (nhiệt độ nóng chảy của thủy tinh không ổn định) nên sau khi đốt, vẫn còn nhiều chai lọ không cháy hoặc cháy không hết. Các bệnh viện thường “hậu” xử lý bằng cách đào hố chôn các xỉ thải này. Việc chôn lấp lại đặt ra vấn đề có thể gây ra những hình thức ô nhiễm khác như ô nhiễm nguồn nước. Hơn nữa, chôn lấp không thể áp dụng để xử lý triệt để các loại chất thải y tế độc hại.

Điều đáng nói là Bộ Y tế đã có khuyến cáo cũng như hướng dẫn xử lý rác thải thủy tinh bằng phương pháp cán nhỏ và có thể sử dụng làm vật liệu xây dựng. Phương pháp này được BVĐK tỉnh áp dụng từ lâu và cho thấy hiệu quả. Ông Lê Quế – Phó Giám đốc BVĐK tỉnh cho biết: Một máy cán thủy tinh giá chỉ vài triệu đồng, trong khi thủy tinh sau khi cán nhỏ có thể tận dụng để đổ thành các tấm bê tông dùng lát nền khuôn viên bệnh viện, tiết kiệm chi phí xây dựng. Dường như, các khuyến cáo hướng dẫn xử lý rác thải thủy tinh của Bộ Y tế chưa đến với một số bệnh viện ở Hà Tĩnh.

Theo quy chế quản lý chất thải y tế (ban hành kèm theo Quyết định 43/2007/QĐ-BYT), thời gian lưu giữ chất thải trong các cơ sở y tế không quá 48 giờ; trong nhà bảo quản lạnh hoặc thùng lạnh có thể đến 72 giờ; chất thải giải phẫu phải chuyển đi chôn hoặc tiêu hủy hàng ngày. Tuy nhiên, đa phần các bệnh viện do lượng rác không nhiều nên mỗi tuần chỉ tiến hành đốt rác 1-2 lần, dẫn đến rác thải y tế lưu giữ trong bệnh viện thường nhiều hơn 48 tiếng, có khi 1 tuần.

Bất cập trong quy hoạch, xây dựng…

Theo thông tư quy định quy chuẩn kỹ thuật quốc gia về môi trường của Bộ TN&MT (có hiệu lực từ ngày 1/3/2013), đối với lò đốt chất thải công nghiệp: “Chiều cao ống khói phải được tính toán phù hợp, đảm bảo yêu cầu về chất lượng không khí xung quanh khi phát tán vào môi trường không khí, nhưng không được thấp hơn 20m tính từ mặt đất. Trường hợp trong phạm vi 40m tính từ chân ống khói có vật cản lớn (như nhà, rặng cây, đồi…) thì ống khói phải cao hơn tối thiểu 3m so với điểm cao nhất của vật cản”.

Đốt rác y tế bừa bãi tại BVĐK Lộc Hà.

Nhưng thực tế, ống khói lò đốt rác của các bệnh viện chỉ khoảng 10m, riêng BVĐK tỉnh đã nối thêm ống khói nhưng chiều cao vẫn chỉ khoảng 12-13m. Ống khói thấp chính là một trong những nguyên nhân khiến khói đốt bay vào khu dân cư, gây bức xúc cho người dân. Thông tư có hiệu lực đã hơn 1 năm nhưng đến nay vẫn chưa thấy các bệnh viện thực hiện việc nối ống khói để đảm bảo vệ sinh môi trường theo quy định.

Bệnh viện TP Hà Tĩnh đi vào hoạt động từ tháng 2/2013 nhưng cho đến thời điểm này, hệ thống xử lý nước thải mới chỉ “sắp” được cấp giấy phép xả thải. Điều này đồng nghĩa bệnh viện vẫn hoạt động và xả thải khi chưa có đánh giá, thẩm định tác động đối với môi trường. Đáng bàn hơn là thái độ thiếu quan tâm của những người có trách nhiệm trực tiếp. Khi chúng tôi đặt câu hỏi: Nước thải bệnh viện sau khi lắng lọc sẽ được thoát ra môi trường bằng cống nào, thì anh Lê Hữu Hà – người phụ trách xử lý điện, nước của bệnh viện dẫn đi vòng vèo và kết quả là không tìm thấy. Sau cùng, anh Hà gọi điện cho một người có trách nhiệm ở BVĐK thành phố Hà Tĩnh thì nhận được câu trả lời: “Nước thải được thoát ra bằng cống ngầm”(?!).

Một bất cập nữa, rác thải y tế của BVĐK thành phố Hà Tĩnh vận chuyển qua BVĐK tỉnh để đốt nhưng không có xe chuyên dụng mà thường thuê xích lô để chở trong khi Thông tư số 12/2006/TT-BTNMT ngày 26/12/2006 của Bộ TN&MT quy định rõ: Chất thải y tế nguy hại phải được vận chuyển bằng phương tiện chuyên dụng, bảo đảm vệ sinh.

Thực tế cho thấy, quá trình vận hành, xử lý rác thải của các bệnh viện trên địa bàn tỉnh hiện đang theo cách “truyền thống” mà chưa thực hiện theo các quy định của Bộ Y tế và Bộ TN&MT.

Dương Chiến – Thành Chung