Đây là một lễ hội truyền thống mang đậm bản sắc văn hóa dân gian.

Sáng nay, ngày 8/6 (1/5 âm lịch) tại đầm Vực xã Xuân Viên (Nghi Xuân, Hà Tĩnh) hàng nghìn người dân trong xã nô nức vào hội đánh cá Đồng Hoa. Đây là một trong những lễ hội truyền thống mang đậm bản sắc văn hóa dân gian và nét độc đáo của nông dân.

Theo các cụ cao niên trong làng thì Lễ hội đánh cá còn được người dân địa phương gọi là lễ hội đánh Vực Rào. Đầm nước được chọn để tổ chức lễ hội có tên là đầm Vực, nằm dưới chân dãy núi Hồng Lĩnh hùng vĩ, non nước hữu tình. Đầm nước có chiều dài hơn 1km với diện tích khoảng 30ha bắt nguồn từ dãy núi Hồng và đổ ra nhánh sông của Biển nên rất thuận lợi cho các loài cá nước ngọt sinh sôi nảy nở.

Ngày trước lễ hội được tổ chức khá quy cũ, Làng lập ra quy định, có ban quản lý tuần tra canh gác, ngày thường không cho người dân đến đánh bắt cá. Chỉ khi đến ngày lễ, mọi người trong xã mới được tham gia hội và đánh bắt cá tại đầm vực.

Theo tục lễ xa xưa, vào ngày mồng 5 tháng 5 âm lịch được chọn là ngày tổ chức lễ hội chính. Vào ngày này, Lý trưởng (người đứng đầu làng) và các bậc cao niên trong làng cho lập bàn thờ hương đăng hoa quả cúng tế thành hoàng bản thổ tại ngôi miếu cạnh đầm Vực. Sau khi làm lễ xong, một hồi trống chiêng vang dậy, đích thân Lý trưởng hú to một tiếng và cầm nơm xuống đầm úp cá trước. Sau đó tất cả mọi người trong làng, từ già trẻ gái trai, ai ai cũng tay nơm, tay lưới ào xuống đầm để thi nhau bắt cá.

Nếu ai bắt được con cá to thì vừa dơ cá lên vừa hú to để “khoe” rồi mọi người dân trên bờ dưới nước đều hú theo để tán thưởng một cách hào hứng. Người ta quan niệm rằng, ai bắt được cá to hoặc nhiều cá thì sẽ gặp nhiều may mắn, mùa màng bội thu trong suốt năm ấy. Sau một ngày diễn ra lễ hội, người nào bắt được con cá to nhất sẽ được làng ban thưởng và con cá ấy đươc dùng làm đồ cúng dâng lên Thành hoàng làng nhân dịp tết Đoan Ngọ.

Bà Võ Thị Lan (ở xóm Cát Thủy, xã Xuân Viên) 60 tuổi nhưng vẫn háo hức khi tham gia lễ hội: “Mấy chục năm rồi, cứ đến ngày lễ đánh Vực rào này tôi lại tham gia. Vui lắm, trong làng ai cũng đi, không kể già trẻ chi cả. Nhà tôi có 5 người tham gia cả 5. Năm ngoái tui bắt được 4 con cá chép vàng to với gần 6 cân cá loại nhỏ nữa. Không biết năm ni có bắt được nhiều không. Hy vọng tôi sẽ bắt được con cá to nhất làng”.

Lễ hội đánh cá Đồng Hoa với những nét độc đáo, mang đậm nét văn hóa dân gian của người nông dân xưa, hội tụ được rất nhiều yếu tố về không gian văn hóa, truyền thống và địa thế nên rất được người dân tham gia hưởng ứng Nếu tính trên cả nước thì hiện nay chỉ còn vài ba lễ hội đánh cá tương tự vớ lễ hội đánh cá Đồng Hoa ở xã Xuân Viên, như lễ hội đánh cá Me ở Hà Tây và hội đánh cá thờ ở Phong Châu – Phú Thọ.