Tản văn

Hai miền quê “non xanh nước biếc tha hồ dạo” ấy, tự bao đời đã nổi tiếng với hai đặc sản Cam bù Hương Sơn và Bưởi Phúc Trạch. Cam Hương Sơn chín vào dịp tết nguyên đán, bưởi Phúc Trạch chín vào mùa thu. Cam bù lúc chín đỏ lựng, buởi Phúc Trạch khi chín lại ngả màu vàng ươm, nhưng loài cây nào cũng ra vào hoa và nhú quả vào mùa xuân.

Bưởi Phúc Trạch đã thành thương hiệu

“Hương Khê vào tiết tháng hai hoa bưởi nở từng chùm, mùi hoa nhè nhẹ lâng lâng lan toả trên các dặm đường dài, nhất là về đêm ướp một làn hương man mác..”. Bưởi Phúc Trạch từ những năm chiến tranh đầy máu lửa nhưng một nhà văn đã từng vẽ lên trên trang sách học trò những dòng lãng mạn như thế… Dẫu không phải là người con của xứ sở này đi nữa người ta muốn tìm về..

Còn hoa cam bù cánh trắng nhỏ li ti, nụ hoa phơn phớt tím, khi cây vừa nở nụ đã thấy bướm vàng bướm trắng đậu quanh, đã thấy những đàn ong rù rì đi tìm mật chao đi lượn lại trong vòm lá. Từ ngàn đời nay cây cam cây bưởi có bao giờ chịu ở xa người dân đâu. Cây cam cây bưởi, mọc ngay trong vườn nhà. Bên gốc mít gốc na, góc ổi, cam và bưởi đều đến làm bạn để cùng hoà tấu bản giao hưởng nhạc xanh. Bên cây rơm, cây rạ, cam và bưởi đứng quây quần. Mùi hoa mùi quả và mùi rơm rạ đồng quê đan quyện vào nhau.Tình cây và đất, tình người và cây ấm hơn lên đẹp hơn hơn lên trong dòng chảy thời gian vô tận.

Cam, bưởi không uống nước dòng sông Ngàn Phố, Ngàn Sâu, nhưng lại được nuôi dưỡng chất phù sa sau mùa lũ qua sự bồi lắng trên trên cánh đồng màu mỡ. Nhắc tới chuyện trồng cam ở Hương Sơn và chuyện trồng bưởi Phúc Trạch đã có lần tôi và anh bạn thân ngồi kể chuyện với nhau thưở thiếu thời: Té ra hai người đều được bố mẹ giao việc bón cho cam và bưởi bằng mỗi sáng sớm tinh sương, khi mọi người lùa trâu ra đồng thì chịu khó theo họ để nhặt phân rơi vãi dọc đường. Mùa hè đến, khi con ve sầu khản cổ kêu, đất bùn ruộng khô nước thì ra ruộng đưa đất bùn về vun gốc cho cam và bưởi. Cứ mỗi ngày như thế, những gốc cam, gốc bưởi trong vườn của tôi và anh bạn đều to dần lên.

Cam và bưởi được nguồn thức ăn dự trử suốt cả cuộc hành trình từ hoa tới quả bằng thứ đất phù sa chân ruộng trộn lẫn với phân chuồng đã ủ hoai. Cho tới thế kỷ 21 hiện đại này dầu phân vô cơ đã được nhiều giới kinh doanh mời gọi nhưng những người dân trồng cam trồng bưởi ở hai vùng quê có con sông Nhà Phố, Ngàn Sâu vẫn chăm sóc cam theo phương pháp truyền thống. Càng gần gũi việc chăm sóc cây ăn quả trong vườn mình, đặc biệt là hai loài cây tạo ra lợi ích kinh tế cam và bưởi họ càng nghiệm ra một điều: Cây cũng cần thức ăn sạch, dầu cam bưởi hay loài cây gì đi nữa cũng thể “nghiền phân vô cơ như kẻ nghiện nghiền á phiện” và loài phân hữu cơ vi sinh đơn giản nhất chính lại là nguồn nuôi dưỡng giúp cây khoẻ khoắn nhất.

Nhiều lúc nghĩ về cây cam, cây bưởi, bỗng dưng tôi lại nhớ tới manh chiếu cói đã rách, chiếc bì tải sợi đay cũ. Những vật dụng ấy đã trở thành vật tư cần thiết cho “công nghệ” chiết cành của bà con cô bác ở Hương Sơn và Hương Khê.. Kỹ thuật chiết cành nhân giống mới chẳng hiểu tự bao giờ, ai phát minh ra cách làm này nhưng đây là con đường ngắn nhất để cây cam, cây bưởi phát triển nhanh nhất, an toàn nhất. Có gì đâu người ta chỉ cần bóc đi một vòng vỏ ở cành xong dùng khoảng vài cân bùn non đắp vào, rồi dùng chiếu rách bì tải và lạt giang buộc chặt. Bao giờ rễ từ trong cành bò ra tua tủa thì dùng cưa bứng về trồng…

Dường như đằng sau việc tỉa cành, nhân giống vẫn giữ nguyên giá trị nhân bản tới bây giờ. Cao cả hơn, thiêng liêng hơn là giá trị tình yêu thương san sẻ người người, bởi không ai cần đắn đo mặc cả, không ai cần tính toán thiệt hơn về giá trị cây giống trong vườn mình. Có những câu chuyện thật cảm động hai gia đình cho nhau một cây giống mà thành nghĩa tình thông gia, chàng trai được bố giao sang nhà hàng xóm mang giống bưởi ngon về trồng mà tìm được vợ..

Cam bù Hương Sơn hay bưởi Phúc Trạch bây giờ đã thành thương hiệu nổi tiếng trong nước. Nhiều người dân ở các địa phương khác cũng mang giống về trồng nhưng khó thành công hơn, bởi hai đặc sản dường như tạo hoá trời sinh ra để dành ưu ái đặc biệt cho hai miền quê có con sông Ngàn Phố, Ngàn Sâu chảy qua chăng?. Thật kỳ lạ, hai dòng sông hết thập kỷ này tới thập kỷ khác không bao giờ nguôi ngoai những cơn mưa dầm gió bấc và gồng mình hết cơn lũ này tới cơn lũ khác, nhưng cơn lũ đi rồi làng xóm đôi bờ hai dòng sông lại tươi tốt hơn. Năm nào cơn lũ càng cực thịnh thì năm đó được cả màu lúa và cả mùa cam, mùa bưởi… Dường như sau lũ đất bớt nóng đi và khí hậu ôn hoà, đó cũng là lý do để cây có cơ may ra lộc. Sự kích thích của công nghệ khoa học dầu hiện đại tới mấy đi chăng nữa cũng không thể thay thế bằng sự kích thích của đất trời.

Người trồng cam trồng bưởi chưa ai trở thành tỷ phú, đại gia như các nhà kinh doanh buôn bán trong cơn lốc thị trường nhưng có một điều hiển nhiên rằng, vàng bạc không thể mua được giống và đất để tạo nên Cam bù Hương sơn và Bưởi Phúc Trạch. Cái đích thực trời cho là giá trị vĩnh hằng, cái giọt mồ hôi cần mẫn siêng năng của người lao động là giá trị vĩnh hằng. Sự thật là ngọn đuốc thắp sáng niềm tin. Chính vì thế cao hơn mọi giá trị được đánh bóng bằng thương hiệu giá trị, được chấp nhận từ nhân dân. Nếu ai giở trò lừa bịp và đánh tráo hai đặc sản này đều bị nhân dân nguyền rủa.

Đã qua rồi cái thời những con thuyền đò dọc chở Cam bù Hương sơn và bBởi Phúc Trạch xuôi dòng sông La, sông Lam xuống chợ Vinh. Cam bù Hương Sơn và buởi Phúc Trạch theo những đoàn tàu đoàn xe vào Nam hay ra Bắc. Cam Bù Hương Sơn và bưởi Phúc Trạch đã lên máy để tới với cộng đồng người Việt từ khắp nơi trên thế giới. Cứ mỗi mùa xuân về dường như đã thành phong tục truyền thống của con Rồng cháu Tiên họ thắp lên bàn thờ linh thiêng tại gia đình mình cam, buởi, chuối. Những qua cam bù đẹp nhất, những quả bưởi vàng trong mọng nhất một lần nữa lại được tôn vinh của con người bằng tấn lòng tri ân tôn kính tổ tiên.

Phan Thế Cải

Báo Hà Tĩnh