Được xây dựng từ những năm 70 của thế kỷ 20, đến nay qua nhiều lần nâng cấp, hồ Kẻ Gỗ đã chứng minh được hiệu quả và lợi ích thiết thực mà nó mang lại cho người dân nơi đây.
Vào một ngày cuối năm Nhâm Thìn 2012, chúng tôi có dịp tới tham quan hồ Kẻ Gỗ. Trước mắt là vùng trời nước mênh mông lung linh một màu xanh huyền thoại. “Bởi chúng mình thương bao nhiêu mảnh đất cằn. Mà đời không ngại đào mấy con kênh. Đắp hồ xây đập ta khơi dòng mương nhỏ. Để dòng nước ngọt tưới mát quanh năm“… Những câu dân ca Nghệ Tĩnh ngọt ngào sâu lắng của bài hát “ Người đi xây hồ Kẻ Gỗ” mà tôi đã nghe và đã nhớ từ thưở còn thơ vẫn văng vẳng đâu đây khiến lòng mình xao xuyến, háo hức muốn tận mắt chiêm ngưỡng một công trình thủy lợi đồ sộ do con người xây dựng nên vào đầu thập niên 70 của thế kỷ trước. Gọi là đồ sộ thật không ngoa bởi với vai trò vừa tưới tiêu, vừa kết hợp với thủy điện, công trình thủy lợi hồ Kẻ Gỗ đóng vai trò đặc biệt quan trọng đối với đời sống của hàng ngàn hộ dân huyện Cẩm Xuyên, Thạch Hà và thành phố Hà Tĩnh (tỉnh Hà Tĩnh).
Đến hồ Kẻ Gỗ còn gì thú hơn là ngồi trên chiếc thuyền máy, lao vun vút trên dòng nước xanh trong in bóng mây trời, ngọn núi. Rồi ăn món cá nướng thơm lừng của quê choa. Ở đây có những con cá mè, cá trắm nặng hàng trăm cân, vùng vẫy bơi lượn trong sóng nước mênh mang. Công trình hồ Kẻ Gỗ được triển khai xây dựng năm 1976, hoàn thành và đưa vào sử dụng từ năm 1983 với chức năng vừa tưới tiêu vưa kết hợp thủy điện. Ngày ấy hai tỉnh Nghệ An và Hà Tĩnh cùng chung một với tên gọi Nghệ Tĩnh. Hồi đó các huyện Cẩm Xuyên, Thạch Hà và một số vùng trồng lúa của Hà Tĩnh thường xuyên bị hạn, ruộng đồng nứt nẻ, cây cối còi cọc. Để giải quyết tình trạng khó khăn này, theo chủ trương của tỉnh hàng ngàn thanh niên, dân công đã tình nguyện vào Cẩm Xuyên đào núi ngăn sông làm nên một hồ Kẻ Gỗ có giá trị tưới tiêu mang hiệu quả cao. Tuy nhiên sau hơn 30 năm đi vào sử dụng và khai thác, công trình cũng dần xuống cấp, ảnh hưởng đến phát triển nông nghiệp và an toàn của người dân vùng lũ. Thật đáng mừng là năm 2004, Tiểu dự án hiện đại hóa hệ thống Thủy lợi Kẻ Gỗ, thuộc Dự án hỗ trợ thủy lợi Việt Nam (VWRAP) đã được WB ký hiệp định tài trợ.
Dự án phục vụ đặt mục tiêu sửa chữa, nâng cấp các công trình đầu mối và hệ thống kênh mương, tăng cường cơ sở vật chất phục vụ quản lý khai thác kết hợp đồng bộ các biện pháp tổ chức quản lý khai thác kết hợp đồng bộ các biện pháp tổ chức quản lí và đào tạo nguồn nhân lực nhằm đảm bảo an toàn hồ chứa nước phục vụ tưới cho 19,897 ha đất canh tác, với số người hưởng lợi là 280.000 người thuộc 50.000 hộ dân; tạo nguồn nước sinh hoạt và công nghiệp 52,5 triệu m3/năm. Công trình góp phần điều tiết vùng hạ du cho trên 100 km2 gồm 52 xã (3 huyện, thị), đồng thời tạo thuận lợi cho việc vận hành khai thác hệ thống thủy lợi, giảm chi phí quản lý, duy tu bảo dưỡng công trình.
Công trình được khởi công tháng 3/2006 với tổng mức đầu tư gần 420 tỷ đồng. Đến nay Dự án đã hoàn thành các công trình đầu mối theo đúng các mục tiêu đề ra như: Đảm bảo an toàn hồ chứa nước với trữ lượng 350 triệu khối, vận hành khai thác thuận lợi, tạo môi trường cảnh quan, phát triển du lịch, khai thác và phát triển các ngành nghề. Hệ thống kênh chính cũng đã được hoàn thành, khắc phục được tình trạng sạt lở, bồi lấp đảm bảo cho các kênh có được mặt cắt ổn định, tăng khả năng chuyển tải lưu lượng và mực nước thiết kế. Dự án cũng giúp nâng cao mực nước thiết kế tại cuối kênh chính lên hơn 50 cm so với trước, tăng lưu lượng nước, đồng thời giảm thời gian chuyển tải về cuối kênh chỉ còn 1 ngày so với khi chưa cso dự án là 3 ngày. Các kênh cấp 2 đã hoàn thành được khoảng 90% khối lượng công việc xây dựng. Các kênh cấp 3 cũng đã hoàn thành khoảng 90% về khối lượng.
Hệ thống kênh dẫn nước của hồ
Nhờ dự án này mà trong những năm gần đây, năng suất lúa trong vùng đã tăng từ 4,2 tấn /ha lên 4,8 tấn /ha. Diện tích hồ nuôi trồng thủy sản trong vùng dự án tăng gấp đôi từ 500 lên 1000 ha, diện tích tưới cũng được tăng lên đáng kể, từ mức tưới 31.303 ha/năm, tưới ổn định 22.562 ha/năm của năm 2005 lên mức tưới 39.584 ha/năm, tưới ổn định 28.903 ha/năm trong năm 2010. Dự án hoàn thành cũng sẽ tạo điều kiện thuận lợi để phát triển nghành du lịch sinh thái tại khu vực này. Đặc biệt hồ Kẻ Gỗ sau khi nâng cấp đảm bảo độ an toàn rất cao, có thể chịu được những trận lũ lớn và động đất nếu xảy ra.
Dự án đã hoàn thành vào ngày 30/6/2011, nhưng theo ông Trương Quang Hoàng, Phó ban Quản lý tiểu dự án hiện đại hóa hồ Kẻ Gỗ thì vẫn còn rất nhiều việc phải làm. Bởi tổng mức đầu tư của Dự án được tính toán từ năm 2002. Từ đó đến nay do trượt giá nên nguồn vốn trên không đủ để hoàn thành nốt phần còn lại của các kênh cấp 2, cấp 3. Hiện nay còn 12 km kênh cấp 2 và 91 km kênh cấp 3 cho tuyến nội đồng chưa được thi công do thiếu vốn .
Bên cạnh đó, phần công trình đầu mối cũng cần tiếp tục được hoàn thiện với hệ thống đo mực nước và lượng mưa bằng tự động hóa. Để hoàn thành tất cả hạng mục trên sẽ cần thêm khoảng 250 tỷ đồng nữa. Được biết phía WB đã ghi nhận vấn đề này và sẵn sàng tiếp tục ủng hộ Dự án này để công trình thực sự phát huy hết hiệu quả, đạt được mục tiêu đề ra ban đầu.
Rồi đây sau khi dự án được hoàn thành, tin rằng hồ Kẻ Gỗ sẽ đẹp hơn và mang tầm vóc lớn hơn. Tạm biệt hồ Kẻ Gỗ thân yêu, chúng tôi vẫn mong muốn có ngày trở lại. Còn bạn, nếu có dịp đi qua miền Trung, xin hãy đến thăm hồ Kẻ Gỗ một nơi sơn thuỷ hữu tình, để rồi sau đó đi mô rồi bạn chắc chắn cũng nhớ về Hà Tĩnh..
Kế Hùng
XH
