Mô hình tàu cao tốc do Trung Quốc sản xuất tham gia triển lãm tại Jakarta, Indonesia (Ảnh: AFP)

Trước khi Trung Quốc bắt đầu lôi cuốn Đông Nam Á bằng các dự án đầu tư cơ sở hạ tầng trong khuôn khổ Sáng kiến Vành đai và Con đường, Nhật Bản từng là nhà đầu tư viện trợ tài chính số một tại khu vực này. Trong bối cảnh hai cường quốc đang cạnh tranh cả về ảnh hưởng thương mại lẫn kinh tế tại đây, một số ý kiến cho rằng Nhật Bản có thể thua trong cuộc đối đầu trực diện về đầu tư với Trung Quốc, song Tokyo rốt cuộc mới là bên giành chiến thắng xét trên toàn bộ cục diện của cuộc chiến.

Theo các chuyên gia, Nhật Bản có thể không theo kịp Trung Quốc về quy mô của các khoản đầu tư, tuy nhiên Tokyo vượt mặt Bắc Kinh về góc độ danh tiếng và tầm ảnh hưởng tại địa phương.

Hình mẫu Nhật Bản

Các dự án đầu tư của Nhật Bản tại khu vực châu Á mới trỗi dậy bắt đầu từ cuối thập niên 1970 thông qua các công ty đa quốc gia. Đến thập niên 1990, chính phủ Nhật Bản mới vào cuộc, dẫn đầu kế hoạch kết nối cơ sở hạ tầng trong khu vực. Các dự án đầu tư của Nhật Bản được xem là hình mẫu, được cả Nhóm 7 nước công nghiệp phát triển (G7) và Tổ chức Hợp tác và Phát triển Kinh tế (OECD) đánh giá là “cơ sở hạ tầng chất lượng”.

Các dự án của Nhật Bản được đánh giá tốt vì mức độ an toàn cao, đáp ứng được các tiêu chuẩn về môi trường, độ tin cậy và cải thiện nền tảng hạ tầng chung tại các khu vực đang phát triển. Ngân hàng Hợp tác Quốc tế Nhật Bản cho biết các khoản vay của họ cho Việt Nam nhằm nâng cấp các cảng và đường cao tốc đã giúp cải thiện thu nhập của người dân ở vùng nông thôn, góp phần xóa đói giảm nghèo và tăng cường hiệu suất.

Mặc dù một số dự án trong khuôn khổ Sáng kiến Vành đai và Con đường của Trung Quốc cũng được đánh giá là “cơ sở hạ tầng chất lượng”, song chúng bị “phủ bóng” bởi nhiều lo ngại về bản chất của các khoản đầu tư. Các dự án này từ lâu đã được xem là nền tảng để Bắc Kinh mở rộng tầm ảnh hưởng ra toàn cầu.

“Mức độ đầu tư tham vọng của Vành đai và Con đường đã nói cho chúng ta biết về tác động thực sự của các dự án hạ tầng mới này. Liệu các khoản đầu tư đó có giúp đỡ những người cần chúng nhất hay không? Chúng là các dự án khả thi hay vô dụng? Chúng hỗ trợ hay cản trở biến đổi khí hậu? Chúng tạo ra hay phá hủy các giá trị?”, Jonathan Hillman, nhà nghiên cứu cấp cao và là giám đốc Dự án Tái kết nối châu Á tại Trung tâm Nghiên cứu và Chiến lược quốc tế, nhận định trong báo cáo năm 2018.

Minh bạch và kết nối

Theo các chuyên gia, các dự án đường sắt, mạng lưới viễn thông và phát triển nông nghiệp do các doanh nghiệp Nhật Bản và các tổ chức liên kết với chính phủ Nhật Bản thực hiện được đánh giá cao về góc độ giáo dục và huấn luyện kỹ thuật mà họ cung cấp cho các bên liên quan tại những địa phương - nơi tiếp nhận dự án. Chính điều này đã thúc đẩy thêm thiện chí giữa Nhật Bản và các nước nhận đầu tư.

Tháng 11/2018, chính quyền Thủ tướng Shinzo Abe thông báo Nhật Bản sẽ giúp các nước Đông Nam Á đào tạo 80.000 chuyên gia trong ngành công nghiệp sản xuất và kỹ thuật số trong vòng 5 năm nhằm thúc đẩy kế hoạch xây dựng các thành phố thông minh trên toàn khu vực.

Trong khi đó, các nước tham gia Sáng kiến Vành đai và Con đường của Trung Quốc thường than phiền về việc địa phương tiếp nhận dự án ít được tham gia vào các dự án này. Nhiều dự án xây dựng do Trung Quốc thực hiện bị chỉ trích vì đưa nguyên vật liệu và nhân công từ Trung Quốc sang nước tiếp nhận dự án, thay vì sử dụng các công ty sở tại.

Ngoài ra, nhiều người cũng lo ngại về vấn đề tham nhũng trong các dự án Vành đai và Con đường. Wall Street Journal hồi đầu tháng đưa tin giới chức Trung Quốc được cho là đã bật đèn xanh để “đội giá” các dự án hạ tầng tại Malaysia, trong khi chính quyền Bắc Kinh phủ nhận cáo buộc này. Theo nhà nghiên cứu Hillman, Trung Quốc có thể rút ra bài học từ Nhật Bản trong vấn đề này.

“Khi cựu Tổng thống Philippines Ferdinand Marcos rời nhiệm sở vào năm 1986, các tài liệu của ông đã tiết lộ mạng lưới tham nhũng liên quan tới hàng chục công ty Nhật Bản. Vụ bê bối này khiến Tokyo phải cải cách thực sự, từ đó dẫn tới mức độ minh bạch cao hơn và cạnh tranh cởi mở hơn”, nhà nghiên cứu Hillman cho biết.

Tài chính tin cậy

Vấn đề tài chính của Nhật Bản cũng được xem là đáng tin cậy hơn Trung Quốc, xét đến những thành tựu của Tokyo trong lĩnh vực tài chính phát triển.

“So với các dự án do chính phủ Trung Quốc hỗ trợ, các dự án của Nhật Bản có độ chắc chắn cao hơn vì được nhiều bên hỗ trợ tài chính”, theo tài liệu do Viện nghiên cứu các nền kinh tế đang phát triển, một nhánh của Tổ chức Thương mại Nước ngoài Nhật Bản, công bố năm 2018.

Nhiều dự án của Nhật Bản được các tập đoàn lớn như Mitsubishi, Toyota, Nintendo và Sumitomo Mitsui Financial Group hỗ trợ. Đây đều là những công ty đang thúc đẩy hội nhập kinh tế tại Đông Nam Á và hiểu rõ tầm quan trọng của mối quan hệ tương tác trong khu vực.

Ngược lại, theo Hillman, việc các bên cho vay lớn nhất của Trung Quốc chỉ công khai dự án sau khi đã chọn được nhà thầu, hiếm khi công bố điều khoản vay và triển khai chậm chạp khiến các dự án của trong khuôn khổ Vành đai và Con đường của Trung Quốc không tạo được sự tin tưởng. Trong những tháng gần đây, những lo ngại về các điều khoản tài chính của Trung Quốc khiến nhiều dự án bị hủy bỏ hoặc phải đàm phán lại.

“Trung Quốc có thể xuất sắc trong việc đưa ra những lời hứa hẹn, nhưng Nhật Bản còn vượt trội hơn nhiều trong việc thực thi các cam kết và từ đó mở rộng tầm ảnh hưởng”, báo cáo năm 2018 của Viện Nghiên cứu chính sách nước ngoài nhận định.

Tác giả: Thành Đạt

Nguồn tin: Báo Dân trí